Η απορία ως μητέρα της φιλοσοφίας.

[KOSTAS GIAVASOGLOU]

H ΑΠΟΡΙΑ ΩΣ ΜΗΤΗΡ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Ο Γκαίτε έλεγε: Όποιος την ιστορία του την ίδια δεν ξέρει, το πώς, και το γιατί, εδώ και τρείς χιλιάδες χρόνια στης αμάθειας το σκοτάδι μένει, και ζει μονάχα τη μια στην άλλη μέρα.
Στην πράξη όμως, όποιος από την ιστορία δεν διδάσκεται, είναι καταδικασμένος να την επαναλάβει ως προς τα αρνητικά γεγονότα αυτής και αυτό, γιατί η ανθρώπινη φύση είναι σταθερή και προβλέψιμη στο χρόνο και τείνει να επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη. Είναι τα λάθη τα οποία προέρχονται από λανθασμένες συμπεριφορές οι οποίες δημιουργούν τους κρίκους μιας αλυσίδας η οποία κύκλο κάνει.
Τα αμαρτήματα και λάθη όπως η αλαζονεία, η φιλοχρηματία, η ματαιοδοξία που δημιουργείται από υπέρμετρη φιλοδοξία πέραν των δυνατοτήτων μας και εις βάρος των άλλων ανθρώπων το συμφέρον των οποίων καταπατούμε για να ικανοποιήσουμε το δικό μας υπέρμετρο συμφέρον το οποίον πηγάζει από την απληστία, την φιλαρχία, την τάση να εξουσιάζουμε. Ιστορικά όλα αυτά τα λάθη-αμαρτήματα σύμφωνα με μια θεοκρατική προσέγγιση, αλλά και ποινικά αδικήματα όπου παραβιάζεται ο νόμος, οδηγούν σε εσωτερικές διαμάχες, συγκρούσεις, κοινωνικές ταραχές, επαναστάσεις, εμφυλίους πολέμους και διακρατικούς πολέμους.
Έχουμε μάθει από την παιδική ηλικία να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε με ένα τρόπο. Ένα τρόπο που είναι ένας δρόμος, ένας δρόμος που οδηγεί στην κάλυψη των καθημερινών μας αναγκών. Είναι μια ακολουθία, μια λογική σειρά ενεργειών που πρέπει να εκτελέσει κάποιος για να αντιμετωπίσει την καθημερινότητα. Ξυπνάει το πρωί, ετοιμάζεται, πάει στη δουλειά, δουλεύει μέχρι το βράδυ, έρχεται στο σπίτι, τρώει, βλέπει τηλεόραση, κοιμάται, για να επαναλάβει τα ίδια και τις επόμενες ημέρες. Το παιδί, θα επαναλάβει και εκείνο περίπου το ίδιο, μόνο που αντί για δουλειά πηγαίνει στο σχολείο, και μετά το σχολείο έχει διάβασμα στο σπίτι. Και αυτό, για να προετοιμαστεί για να επαναλάβει περίπου την παραπάνω συμπεριφορά του ενηλίκου.
Ο τρόπος αυτός της ζωής είναι λειτουργικός και έχει επιβληθεί από το περιβάλλον οικογενειακό-κοινωνικό. Με τον τρόπο αυτό λειτουργούμε στην κοινωνία και η κοινωνία λειτουργεί σαν κράτος.
Είναι η δομή ενός συστήματος το οποίο έχει μελετηθεί για να υποστηρίζει το κοινωνικό οικοδόμημα. Όμως τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε έτσι, για να δημιουργηθεί ο τρόπος αυτός της ζωής, χρειάστηκε να περάσουν χρόνια. Μέσα στα χρόνια αυτά οι πρώτες κοινωνίες δημιουργήθηκαν από τις ανάγκες της επιβίωσης. Τις πρώτες κοινωνίες τις δημιούργησαν η ταύτιση συμφερόντων και ο φόβος απέναντι στους εχθρούς. Έτσι οι άνθρωποι σκέφθηκαν , η ισχύς εν τη ενώσει και δημιουργήθηκαν ομάδες οι οποίες αλληλοϋποστηρίζονταν και είχαν κατανείμει δικαιώματα και υποχρεώσεις ως και την υποχρέωση έκαστος να εκτελεί τα εαυτού καθήκοντα ώστε να παράγονται τα αγαθά για την επιβίωση.
Οι ανάγκες λοιπόν της ζωής δημιούργησαν τις πρώτες κοινωνίες οι οποίες αργότερα ενώθηκαν σε μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες μέχρι που δημιουργήθηκαν οι κρατικές οντότητες με την σημερινή τους δομή. Στις κοινωνίες αυτές αναπόφευκτα δημιουργήθηκαν συγκρούσεις όπου τα συμφέροντα δεν συνέπιπταν ή έρχονταν σε αντίθεση μεταξύ τους, και για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκαν γραπτοί κανόνες δικαίου, οι νόμοι που όριζαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις εκάστου.
Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Πλάτων ομιλεί για μια ιδανική πολιτεία στην Πλάτωνος Πολιτεία όπου έκαστος έπραττε τα εαυτού αρμόζοντα δηλαδή αυτά που του ταιριάζουν εκ της φυσικής του αξίας και των υποχρεώσεων που του είχαν ανατεθεί από την πολιτεία σύμφωνα με αυτή.
Πώς όμως η πρόοδος της επιστήμης, της τεχνολογίας, της φιλοσοφίας δημιούργησαν το οικοδόμημα αυτό της κοινωνίας που υπάρχει σήμερα; Πως δημιουργήθηκαν όλα αυτά τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, τα έργα του πολιτισμού, της τέχνης, της ποίησης, της λογοτεχνίας;
Δημιουργήθηκαν με την ελεύθερη σκέψη, την σκέψη την απαλλαγμένη από δογματισμούς, προκαταλήψεις, θέσφατα, αυθεντίες. Την σκέψη που δημιουργήθηκε από τις πρωταρχικές αιτίες, << Ποιος είμαι, από πού έρχομαι, που πηγαίνω. Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος>>.
Eίναι η δυνατότητα που έχει κάποιος να απορεί, να αναρωτιέται γιατί. Όπως το μωρό παιδί του οποίου το μυαλό είναι τελείως άδειο από σκέψεις, ιδέες , και περιεργάζεται τα πάντα και απορεί και σκέφτεται τι είναι αυτό, τι είναι το άλλο. Και όλα αυτά, γιατί ακόμη κανένας δεν του έχει πει ότι αυτό είναι κρεβάτι, αυτό είναι τραπέζι, αυτό είναι καρέκλα κ.ο.κ. Έτσι λοιπόν βλέπει διάφορα σχήματα και απορεί, δέχεται οπτικά και ηχητικά αλλά και οσφρητικά ερεθίσματα χωρίς ακόμη να έχουν ορισθεί αυτά που βλέπει, ακούει, μυρίζει, αγγίζει. Όλα αυτά, χωρίς να μπορεί να καταλάβει την λειτουργία κάθε πράγματος εφόσον κανένας δεν του έχει δόση ακόμη την πληροφορία για τον ορισμό και την λειτουργία αυτού. Αργότερα, όταν θα του δοθούν οι πληροφορίες για τον ορισμό και την λειτουργία των πραγμάτων που υπάρχουν γύρω του, τότε, θα μπορέσει να αρχίσει να δημιουργεί συνδέσεις και να κάνει σκέψεις. Όμως η πληροφόρηση αυτή γίνεται από την οικογένεια και το σχολείο με όλες τις στρεβλώσεις και τα λάθη. Όπως λοιπόν δοθεί η πληροφόρηση, ο τρόπος επεξήγησης, ο τρόπος μάθησης έτσι και θα διαμορφωθεί το γνωστικό επίπεδο. Αν είναι λανθασμένος ο τρόπος πληροφόρησης δημιουργείται μια αλυσίδα γνώσεων στρεβλή και ένα γνωστικό επίπεδο που πάσχει και σημαδεύει το παιδί σε όλη την ενήλικη ζωή του.
Σκεφτήκαμε όμως ποτέ ότι αυτό που βλέπουμε γύρω μας μπορεί να είναι αυτό που η δύναμη της συνήθειας μας κάνει να βλέπουμε; Υπάρχει γενικά η τάση της επανάληψης στην καθημερινότητά μας. Τείνουμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια και τα ίδια προκειμένου να αντιμετωπίζουμε ως επί το πλείστον τις ίδιες ή παρόμοιες καταστάσεις με τον τρόπο που μας μάθανε να ενεργούμε. Εάν παρουσιασθεί κάτι που βρίσκεται έξω από τον κόσμο της εμπειρίας μας, κάτι διαφορετικό, τότε και εμείς απορούμε γι’ αυτό αρνούμενοι πολλές φορές να δεχτούμε την πραγματικότητα. Πχ Αν δούμε ξαφνικά έναν άνθρωπο που πετάει χωρίς να ευρίσκεται συνδεδεμένος με κάποια μηχανή πτήσης αυτό η λογική μας που είναι δομημένη επάνω στην παραδοχή του νόμου της βαρύτητας θα αρνηθεί να το δεχτεί. Όμως, εάν υπάρχει ένας άλλος νόμος της φυσικής που δεν έχει ακόμη ερευνηθεί αυτό δεν το γνωρίζουμε. Η τάση λοιπόν είναι στο να αρνηθούμε ότι πράγματι αυτό συμβαίνει και να θεωρήσουμε ότι πρόκειται προφανώς για οφθαλμαπάτη ή παραίσθηση. Όμως ο ορθολογισμός θα έπρεπε να μας οδηγήσει σε μια ακόμη πιθανότητα, ήτοι, την ύπαρξη κάποιου νόμου της φυσικής ή κάποιας άλλης δύναμης την οποία δεν γνωρίζουμε. Πχ θα μπορούσε να ευρίσκεται στην έλξη κάποιου βαρυτικού πεδίου το οποίο δεν αντιλαμβανόμαστε. Για το μικρό παιδί όμως που απορεί γενικά για όλα, αυτό είναι ακόμη μια απορία ανάμεσα στις άλλες. Αυτό συμβαίνει γιατί ο μεγάλος έχει οικοδομήσει μια γνώση η οποία βασίζεται επάνω σε μια αλληλουχία γνώσεων και μια εμπειρία που έχει δημιουργηθεί από την εφαρμογή των γνώσεων αυτών στην πράξη. Το παιδί όμως, επειδή δεν έχει αυτές τις γνώσεις και εμπειρίες, θα δεχτεί πολύ πιο εύκολα αυτό που θα του πει ο μεγάλος.
Η Έρευνα της Αλήθειας
Την έρευνα, την αναζήτηση της αλήθειας την κάνει ο Φιλόσοφος και ο Επιστήμων. Ο φιλόσοφος ατενίζει την συνολική εικόνα, βλέπει το δάσος, την περιοχή, τους δρόμους, τα μονοπάτια σαν να βρίσκεται από ψηλά Ο φιλόσοφος ιχνηλατεί ακολουθώντας τα μονοπάτια της λογικής και της συνθετικής σκέψης σε μια διαλεκτική όπως έλεγε ο Χέγκελ όπου κάθε πράγμα εμπεριέχει μέσα του την αντίφαση, και είναι η αντίφαση η πηγή κάθε κίνησης και κάθε ζωικής εκδήλωσης. Μόνο στο βαθμό που περιέχει μια αντίφαση είναι ικανό κάθε πράγμα να κινείται και να ενεργεί. Βάση της φιλοσοφίας είναι η μαθηματική σκέψη, ο τρόπος δόμησης της λογικής σκέψης όπου δημιουργείται ένα αλγόριθμος ήτοι μια σειρά σκέψεων σε μια ακολουθία μια αυστηρή διάταξη όπου καταλήγει σε υποθετικό συλλογισμό. Παράδειγμα η εξίσωση εάν Α=Β και Β=Γ τότε και Α=Γ. Είναι μια σύνθεση. Είναι ακριβώς η διαλεκτική η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη. Από την άλλη ο Επιστήμων, αυτός που έχει βαθειά γνώση και εμπεριστατωμένη με μαθηματικούς υπολογισμούς και πειράματα αποδεικνύει τις θέσεις που έχει ιχνηλατήσει αρχικά ο φιλόσοφος. Ο φιλόσοφος βλέπει το δάσος, ο επιστήμων πρέπει να αποδείξει τα δένδρα που υπάρχουν στο δάσος.
Φυσικά η έρευνα, η αναζήτηση της αλήθειας, ξεκινάει από ορισμένα σταθερά σημεία τα οποία έχουν ανακαλυφθεί και ορισθεί και τα οποία έχουν ανακαλύψει άλλοι πριν από εμάς. Όμως και αυτοί ξεκίνησαν την έρευνά τους από κάποια άλλα σταθερά σημεία τα οποία είχαν ανακαλύψει άλλοι πριν από αυτούς κ.ο.κ.
Η έρευνα της αναζήτησης της αληθείας για την προέλευση του Κόσμου και την λειτουργία του είναι συνεχής. Κάθε ερευνητής ξεκινάει από ορισμένες σταθερές αλήθειες επάνω στις οποίες οικοδομεί υποθετικούς συλλογισμούς οι οποίοι ταιριάζουν όσο το δυνατό περισσότερο με τη λογική.
Η φιλοσοφία είναι περισσότερο τρόπος σκέψης, κανόνες λογικής. Είναι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τις αλήθειες. Η φιλοσοφία είναι έρευνα της αληθείας. Όμως για να ερευνήσουμε την αλήθεια, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μεν την εμπειρία μας, αλλά και να σταθούμε και έξω από αυτήν σε ένα εσωτερικό διάλογο. Θα πατήσουμε επάνω στις γνώσεις και τις εμπειρίες που έχουμε για να μπορέσουμε με ελεύθερο πνεύμα μακριά από δόγματα και προκαταλήψεις, να δούμε τι υπάρχει παραπέρα. Ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης μετά από πολλά χρόνια μελέτης, σκέψης, εμπειρίας, κατέληξε στο<< ΕΝ ΟΙΔΑ ΟΤΙ ΟΥΔΕΝ ΟΙΔΑ>>. Αυτό το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει την Επιτομή της Φιλοσοφίας, όπου ο μέγιστος των φιλοσόφων ύστερα από ατέλειωτες αναζητήσεις για την έρευνα της αληθείας, καταλήγει στο ότι ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ και αυτό είναι το μόνο που γνωρίζω. Αυτό δείχνει μια σεμνότητα, αλλά και ρωμαλέο πνεύμα έτοιμο να ξεβολευτεί από τα μέχρι αυτής της στιγμής δεδομένα που με τόση προσπάθεια ανακάλυψε και να πορευθεί σε νέα μονοπάτια γνώσης.