Το όνειρο και ο εφιάλτης

[iason]

Τυπικά θα ταίριαζε περισσότερο η δημοσίευση να μπει στην θεματική ενότητα "Βιβλιογραφικές επιλογές ή "Πρόσωπα", θεωρώ όμως σημαντικό στοιχείο την απορία που μπορεί να προκαλέσει αυτή η αναφορά, σχετικά με το πώς χρησιμοποιείται η επιστήμη, πώς ελέγχεται, πώς κατευθύνεται και πώς εφαρμόζεται μέσα στη σύγχρονη πραγματικότητα και κοινωνία.

Για την Rianne Eisler δεν γνώριζα τίποτε. Τυχαίως βρέθηκα μπροστά σε μία αναφορά του περιεχομένου του βιβλίου της κοινωνικής ανθρωπολόγου The Chalice and the Blade, 1987. Προσφάτως ολοκλήρωσα την ανάγνωση του βιβλίου, στην ελληνική του έκδοση.
-Για μια πρώτη αναφορά στην Eisler, δες https://en.wikipedia.org/wiki/Riane_Eisler
-Το βιβλίο στην ελληνική μετάφραση: Η Κύλιξ Και Το Ξίφος, Η Ιστορία Μας, Το Μέλλον Μας, εκδόσεις Γλάρος, 1992, σελ. 395.
Η ανάγνωση πήρε πολλούς μήνες. Το βιβλίο περιέχει
-παράρτημα με χάρτες και πίνακες,
-ευρετήριο όρων,
-και 56 σελίδες σημειώσεις, για την εισαγωγή και κάθε κεφάλαιο αναλυτικά, με βιβλιογραφικές και άλλες αναφορές.

Οι αναφορές προκαλούν τον αναγνώστη σε παράλληλες αναζητήσεις (με τη βοήθεια του διαδικτύου σήμερα πλέον), από τις οποίες προκύπτουν νέες πληροφορίες. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη αξία του βιβλίου, γιατί σε οδηγεί σε μια αναζήτηση επιστημονικής τεκμηρίωσης από την οποία διαρκώς προκύπτει διαφωτιστική γνώση και δεδομένα σε πολλούς τομείς. Και φυσικά είναι αυτό που καθυστερεί την "ανάγνωση" του βιβλίου. Συνιστώ το βιβλίο της Eisler σε κάθε λάτρη της γνώσης, που ενδιαφέρεται για θέματα ανθρωπολογίας, αρχαιολογίας, ιστορίας, πολιτισμού, φιλοσοφίας.

Φαίνεται ότι κατά κάποιον τρόπο το τεράστιο έργο της Eisler που εμπεριέχεται στο βιβλίο αυτό, προδιέγραψε τη μοίρα του. Οι "καινοφανείς" απόψεις της Eisler προκάλεσαν ομηρικές διαφωνίες στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήδη από τη δημοσίευσή του, μέχρι και την άποψη ότι ερμηνεύει μεροληπτικά την ιστορία.

Αντιγράφω την τελευταία σελίδα:
"Το σημαντικότερο βιβλίο του αιώνα μας:
Το υλικό που παρουσιάζεται στο βιβλίο αυτό θα είναι για τους περισσότερους αναγνώστες ελάχιστα γνωστό. Ακόμα και οι ειδικοί θα διαπιστώσουν ότι σημαντικό μέρος αυτού του υλικού είναι τόσο αυστηρά τοποθετημένο απέναντι σε προηγούμενες ερμηνείες, που θα υποχρεωθούν να αναθεωρήσουν κατεστημένες απόψεις. Η συγγραφέας ερεύνησε σχολαστικά όλα τα σχετικά στοιχεία και την υπάρχουσα φιλολογία και θεμελίωσε τη θεωρία της του πολιτισμικού μετασχηματισμού. Έτσι η ιστορία της αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική συνεισφορά τόσο στην εξήγηση ιστορικών γεγονότων όσο και στον επαναπροσδιορισμό και την κατανόηση θεμελιωδών προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Όλα αυτά η συγγραφέας τα κατορθώνει με έναν πηγαίο, συναρπαστικό και πειστικό τρόπο γραφής. Πιστεύω ότι πολλοί επιστήμονες θα μελετήσουν το βιβλίο με το ίδιο πάθος που το μελέτησα εγώ και θα νιώσουν ευγνώμονες απέναντι στη συγγραφέα που χειρίστηκε ένα τόσο δύσκολο θέμα με έναν τόσο πολιτισμένο και διαφωτιστικό τρόπο. Θεωρώ το βιβλίο της Rianne Eisler Η Κύλιξ και το Ξίφος ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του εικοστού αιώνα και κατά προέκταση θα έλεγα όλων των εποχών. Εκτός από το έργο του Δαρβίνου Η Καταγωγή των Ειδών, κανένα άλλο βιβλίο δεν με εντυπωσίασε τόσο βαθιά. Πρέπει να ομολογήσω ότι σπάνια έχω επαινέσει τόσο πολύ ένα βιβλίο, αλλά ακόμα πιο σπάνια συνάντησα τόσο άρτια οργάνωση ενός απέραντου υλικού, τόσο θαυμαστή και καθαρή διατύπωση απόψεων.
Ashley Montagu, Ανθρωπολόγος"

Η Eisler θεωρεί (και τεκμηριώνει αναλόγως), ότι η κορύφωση του πολιτισμικού επιπέδου συνέβη κατά την παλαιολιθική εποχή. Πιο συγκεκριμένα την τοποθετεί χωροχρονικά (σύμφωνα με τα τρέχοντα δεδομένα) στην μινωική Κρήτη. Φυσικά αναφέρεται όχι στο τεχνολογικό επίπεδο καθεαυτό με τη στενή έννοια, το οποίο δεν μπορεί να συγκριθεί με το σημερινό, αλλά στον τρόπο που η τεχνολογία και η γνώση οργανώνονται και χρησιμοποιούνται από την κοινωνία των ανθρώπων. Στη συνέχεια τεκμηριώνει μία καίρια αλλαγή, από το "συνεργατικό μοντέλο" στο "κυριαρχικό μοντέλο", ως σταδιακή μετάβαση από τις κοινωνίες της ειρήνης στις κοινωνίες του πολέμου, με την εισβολή νομαδικών λαών από την κεντρική Ασία προς την περιοχή της Μεσογείου και της Ευρώπης.

Αναφέρει στην ενότητα "Μια νέα άποψη του περελθόντος":
"Στα πλαίσια της έρευνας που μας δίνει τώρα τα αρχαιολογικά δεδομένα που αναφέρουμε, υπάρχουν πολλά παραδείγματα χρησιμοποίησης των μηχανισμών απόκρυψης πληροφοριών από την κυριαρχική κοινωνία. Ένα χτυπητό παράδειγμα είναι ότι, πριν φτάσει στα χαμηλότερα και παλαιότερα ανασκαφικά στρώματα, ο James Mellaart πήρε την εντολή να σταματήσει τις ανασκαφές στη νεολιθική θέση Hacilar, με το επιχείρημα ότι "περαιτέρω εργασίες δεν θα έδιναν παρά επαναλαμβανόμενα αποτελέσματα χωρίς μεγάλη επιστημονική αξία (*αναφορά)". Αυτό αποφασίστηκε παρά τις διαμαρτυρίες του Mellaart. Κι αποφασίστηκε παρά το γεγονός ότι, τη στιγμή εκείνη, τα εξωτερικά τμήματα του γήλοφου μαζί με τα νεκροταφεία γύρω του (κλασική πηγή των πλουσιότερων αρχαιολογικών δεδομένων στις περισσότερες ανασκαφές) δεν είχαν ακόμα εξερευνηθεί. Χωρίς όμως οικονομική και θεσμική υποστήριξη, η ανασκαφή δεν μπορούσε παρά να σταματήσει. Και καθώς η θέση ρημάχτηκε στη συνέχεια από κυνηγούς θησαυρών, είναι σήμερα αρχαιολογικά άχρηστη."

Το παραπάνω είναι ένα δείγμα γραφής μια κοφτερής διάνοιας που ξέρει να σκάβει στις ρίζες του δέντρου της γνώσης. Ένα δείγμα του ότι, η επιστήμη όπως την ξέρουμε δεν είναι καθόλου αθώα.

Η πρώτη παράγραφος της εισαγωγής:
"Αυτό το βιβλίο ανοίγει μια πόρτα. Το κλειδί της φτιάχτηκε από πολλούς ανθρώπους και πολλά βιβλία και θα χρειαστούν ακόμα περισσότερα για να εξερευνηθούν οι πλατιοί ορίζοντες που ανοίγονται πίσω της. Αλλά ακόμα κι ένα μικρό άνοιγμα αυτής της πόρτας αποκαλύπτει συναρπαστικές νέες γνώσεις για το παρελθόν μας - και μια νέα άποψη για αυτό που μπορεί να είναι το μέλλον μας. Για μένα η αναζήτηση αυτής της πόρτας υπήρξε μια έρευνα ζωής."

Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, σοκάρεσαι από μια τεράστια αντίφαση. Από τη μια το πόσο συνεργατικός και ανθρώπινος ήταν κάποτε ο κόσμος, από την άλλη το πόσο ανταγωνιστικός, κυριαρχικός, βίαιος και απάνθρωπος είναι σήμερα. Η ζωή μας είναι ένας εφιάλτης, ενώ θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο. Και υπάρχουν φωτισμένα και ανοιχτά μυαλά, αλλά για αυτά δεν μας μιλούν, αντιθέτως μας βομβαρδίζουν με τις καθιερωμένες απόψεις, κρύβοντάς μας αλήθειες.

...
_________________
-Κάθε λόγος μπορεί να έχει αντίλογο. Κάθε αντίλογος πρέπει να έχει λόγο.
-Εγέμισεν ο ουρανός πετούμενους γαϊδάρους.