Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

[KOSTAS GIAVASOGLOU]

Φιλοσοφία της Πολιτείας του Πλάτωνα- μεταφορά της Πολιτείας στο σύγχρονο πολιτικό κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι.

Μια προσπάθεια αναγωγής στον εσώτερο άνθρωπο υπό την έννοια ότι η δομή της ψυχής του ανθρώπου αποτελείται κατά τον Πλάτωνα από το Λογιστικό-Νου= Πνεύμα δηλαδή το πνευματικό στοιχείο το οποίο πρέπει να άρχει των υπολοίπων που είναι το Θυμικό, δηλαδή ο θυμός, το σθένος, η δύναμη να πραγματοποιήσει τις επιταγές του Νου και η γενναιότητα να υπερασπιστεί τις επιλογές αυτές. Είναι δηλαδή η δύναμη. Το άλλο στοιχείο είναι το επιθυμητικό, οι επιθυμίες οι οποίες πρέπει να ελέγχονται από τα δύο προηγούμενα ανώτερα στοιχεία. Έκαστο από τα στοιχεία αυτά αντιστοιχεί και σε μια τάξη της πολιτείας.

Η πολιτεία για να λειτουργήσει χρειάζεται τρία βασικά στοιχεία.

1.Το Πνευματικό στοιχείο Νοητικό. Σοφία

Αυτό ο Πλάτωνας το λέει λογιστικό και προέρχεται από τη λογική και αποτελεί στοιχείο του Νου. Είναι ο ορθός λόγος ο οποίος απορρέει από ένα φιλοσοφημένο νου, έναν ορθολογικό νου. Η έδρα του Νου είναι στο κεφάλι. Ο ορθός λόγος εκφράζεται από την φιλοσοφία διότι είναι η δομή αυτής. Άρα ο φιλόσοφος είναι εκείνος που τον εκφράζει. Είναι εκείνος που στον Μύθο του Σπηλαίου δεν κοιτάζει τις σκιές που διαδραματίζονται τα είδωλα των ιδεών, αλλά τις ίδιες τις ιδέες μέσα στην απολυτότητα την καθαρότητα και την λάμψη τους. Στην Πολιτεία ο Φιλόσοφος είναι ο Κυβερνήτης. Είναι εκείνος που άγεται υπό του Ορθού Λόγου. Είναι αυτός που έχει ορθοτομήσει τον Λόγο. Είναι το καθαρό μυαλό. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος ως κατευθυνόμενος από το πνεύμα δεν υποχωρεί στο ελάττωμα που προέρχεται από τι επιθυμίες του. Έχει δοκιμαστεί, έχει έρθει αντιμέτωπος με πειρασμούς, επιθυμίες, πάθη, και όμως βαδίζει σταθερά το πνευματικό τον δρόμο. Σταθερά προς την πνευματική ατραπό της Σοφίας. Είναι εκείνος που τιθασεύει την ύλη στο Πνεύμα. Υπό την έννοια αυτή αυτός που βαδίζει τον δρόμο της ηθικής. Οι άνθρωποι αυτοί είναι η Αριστοκρατία του Πνεύματος , οι κυβερνήτες φιλόσοφοι. Η τάξη αυτή είναι προορισμένη από τα νεανικά χρόνια να εκπαιδευτεί να λάβει παιδεία και μόρφωση και καλλιέργεια ψυχής σώματος και πνεύματος ώστε μέσα από αυτή να αναδειχτούν άνθρωποι που θα κυβερνήσουν την Πολιτεία η οποία ονομάζεται Καλλίπολη.

2. Η Δύναμη Ισχύς
Το στοιχείο της δύναμης είναι το στοιχείο του υγιούς σώματος μέσα σε έναν υγιή Νου. Οι αρχαίοι λέγανε << ΝΟΥΣ ΥΓΙΗΣ ΕΝ ΣΩΜΑΤΙ ΥΓΙΕΣ>>. Για να πραγματοποιήσει τις επιταγές του ένας Νους υγιής πρέπει να έχει την δύναμη και στο σθένος να κάνει τις ιδέες πράξη. Είναι οι άνθρωποι που έχουν την γενναιότητα και το σθένος να υπερασπιστούν τις ιδέες τους. Η έδρα του θυμικού είναι το στήθος και από εκεί πηγάζει η δύναμη και η γενναιότητα. Οι άρχοντες αυτοί είναι εντεταλμένοι την Άμυνα της Πολιτείας και την προστασία αυτής από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Στην πλατωνική πολιτεία ονομάζονται άρχοντες επίκουροι διότι επικουρούν τους άρχοντες φιλοσόφους ή βασιλείς του πνεύματος στην εφαρμογή των αποφάσεων και των νόμων. Για να λειτουργήσει σωστά ένα σώμα που κυριαρχείται από το πνευματικό στοιχείο και να κάνει τις ιδέες πράξεις χρειάζεται δύναμη, για να υπάρχει δύναμη απαιτείται υγεία, άρα η δομή της πολιτείας πρέπει να είναι υγιής.





3. Παραγωγή επιθυμία πλούτος
Είναι οι παραγωγικές τάξεις, οι άνθρωποι οι οποίοι αποτελούν τους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους, όλοι οι άνθρωποι της παραγωγής. Εκείνοι που παράγουν και παρέχουν τα αναγκαία για την διατροφή της Πολιτείας. Κατά την αρχαιότητα το να εργάζεται κάποιος δεν θεωρείτο τιμητικό. Αντίθετα αυτό κάνανε οι δούλοι. Οι πολίτες έπρεπε να είναι ανά πάσα στιγμή ετοιμοπόλεμοι για την προστασία του κράτους πόλεως. Οι Αθηναίοι πολίτες έπρεπε να συμμετέχουν στα κοινά και να συμμετέχουν και στην άμυνα της πολιτείας. Βέβαια τα δεδομένα ήταν για την εποχή εκείνη όμως επειδή οι παραγωγοί είχαν τα αγαθά και τα αγαθά δημιουργούσαν επιθυμία για απόκτηση αυτών, η επιθυμία αυτή προς απόκτηση υλικών αγαθών λογίζεται ως κατώτερης φύσεως και για τον λόγο αυτό έπρεπε να τιθασεύεται από το λογιστικό μέρος με την δύναμη του θυμικού. Συνεπώς, η τάξη των παραγωγών ευρίσκετο κάτω από τους άρχοντες βασιλείς και άρχοντες επίκουρους. Τι ήταν λοιπόν αυτό που κινούσε την τάξη των παραγωγών? Ήταν η επιθυμία για την απόκτηση υλικών αγαθών. Πως θα μπορούσαν να τα αποκτήσουν? Δια της εργασίας ή άλλως παρανόμως δια της κλοπής. Άρα εδώ έχουμε ένα πρόβλημα το οποίο δημιουργείται από την επιθυμία. Για να λειτουργήσει λοιπόν αρμονικά και σύννομα η τάξη αυτή πρέπει να ευρίσκεται υπό την εξουσία του νόμου, και ποιος εξέφραζε τον νόμο? Οι άρχοντες φιλόσοφοι που λάμβαναν τις αποφάσεις και οι άρχοντες επίκουροι που εφάρμοζαν τις αποφάσεις αυτές. Άρα για να λειτουργήσουν οι πρώτοι και οι δεύτεροι με γνώμονα την διακυβέρνηση της πολιτείας έπρεπε να μείνουν μακριά από την επιθυμία δηλαδή την παραγωγή και τα αγαθά.
Η τάξη των παραγωγών πλέον είναι στην σύγχρονη εποχή και οι επαγγελματίες, οι γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, επιχειρηματίες, οικονομολόγοι, δηλαδή οι πάντες. Είναι η οικονομία γύρω από την οποία περιστρέφονται τα πάντα. Πώς λοιπόν από το πνευματικό στοιχείο που έπρεπε να κυριαρχεί φτάσαμε στο υλικό στοιχείο που κυριαρχείται από την επιθυμία που έχει έδρα κατά τον Πλάτωνα στην κοιλιά; Στην ουσία οι σύγχρονες κοινωνίες και πολιτικά συστήματα και λόγω παγκοσμιοποίησης κυριαρχούνται από την οικονομία.

Οι κυβερνήσεις πλέον στο όνομα της παγκοσμιοποίησης και της ελεύθερης διακίνησης των εμπορευμάτων, των κεφαλαίων, του χρηματοπιστωτικού συστήματος αναγκάζονται να υποταχθούν στο διεθνές κεφάλαιο που κυβερνά τον κόσμο μέσω του δανεισμού ο οποίος έντεχνα εισάγεται στις κοινωνικές δομές και σκλαβώνει τους λαούς. Αυτό είναι ένα θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε αργότερα.

Αλλά ας συνεχίσουμε με την δομή και λειτουργία της Πολιτείας αυτής.

Η Πολιτεία του Πλάτωνα είναι μια ταξική κοινωνία όπου η κινητικότητα μεταξύ των τάξεων ήταν εφικτή όμως ποτέ μια τάξη δεν υπεισέρχονταν και δεν έμπαινε στις αρμοδιότητες της άλλης.

Κάθε μια τάξη ασχολούνταν με τα αρμόζοντα εις αυτήν. Έκαστος έπραττε τα εαυτού αρμόζοντα. Η Σοφία, η Ανδρεία και η Σωφροσύνη και η Δικαιοσύνη ως συνεκτικός ιστός περιέβαλε την Πολιτεία. Από μικρά παιδιά εκπαιδεύονταν επάνω στο αντικείμενο της εργασίας τους. Γίνονταν η φυσική επιλογή ανάλογα με την κλίση που είχαν τα παιδιά και ανάλογη ήταν και η παιδεία.

Το πιο σημαντικό ήταν η δικαιοσύνη η οποία ήταν ο θεμέλιος λίθος της Πολιτείας. Η Δικαιοσύνη ρύθμιζε ακριβώς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των Πολιτών. Έκαστος τα εαυτού αρμόζοντα έπραττε μέσα σε ένα πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Όμως τις μέγιστες υποχρεώσεις είχαν οι κυβερνήτες της Πολιτείας οι οποίοι είχαν και τα λιγότερα δικαιώματα. Εκπαιδεύονταν και υφίσταντο δοκιμασίες σε όλα τα στάδια της εκπαίδευσης. Οι κυβερνήτες δεν επιτρέπονταν να έχουν περιουσία και άλλα υλικά αγαθά. Τα παιδιά αυτά δεν είχαν οικογένεια, γι’ αυτούς οικογένειά τους ήταν η Πολιτεία και οι πιο κοντινοί τους άνθρωποι οι εκπαιδευτές τους και αδέλφια τους οι υπόλοιποι μαθητές. Το λειτούργημα το οποίο έμελλε να ασκήσουν ήταν λίαν τιμητικό, ύψιστη τιμή προς το πρόσωπό τους, αλλά και υπέρτατη ευθύνη. Ο κόσμος των αξιών γι’ αυτούς ήταν το να επιτελέσουν άριστα το έργο τους. Έτσι λάμβαναν παιδεία πνευματική, φιλοσοφική αλλά και σωματική, καλλιεργούσαν το μυαλό και γύμναζαν το σώμα ώστε να είναι σε θέση να ασκήσουν άριστα τα καθήκοντά τους. Ήταν οι πολιτικοί της εποχής εκείνης.

Ακολουθούσαν οι Φύλακες της Πόλις, οι άρχοντες επίκουροι, οι εντεταλμένοι την Άμυνα, αλλά και Επίθεση για την πόλη, αλλά και την τήρηση της εσωτερικής τάξεως. Όπως και οι άρχοντες φιλόσοφοι είχαν επιλεγεί από την παιδική ηλικία για το λειτούργημα αυτό το οποίο θεωρούνταν λίαν τιμητικό και λάμβαναν εκπαίδευση και υφίσταντο δοκιμασίες από την παιδική ηλικία. Και αυτοί δεν είχαν οικογένεια και οι πιο κοντινοί τους άνθρωποι ήταν οι εκπαιδευτές τους και αδέλφια τους οι συμμαθητές τους. Και αυτοί δεν είχαν περιουσία και η πολιτεία φρόντιζε για την σίτιση και την στέγασή τους όπως και για τους άρχοντες κυβερνήτες. Ήταν οι στρατιωτικοί της εποχής εκείνης. Το προτέρημά τους ήταν η ανδρεία.

Οι τάξεις των κυβερνητών φιλοσόφων και των επικούρων για την άμυνα διδάσκονταν από την παιδική ηλικία ένα σύστημα αξιών και μια διδασκαλία ηθικής διαπαιδαγώγησης η οποία ήταν απόλυτα στοχευμένη και προσανατολισμένη μακριά από ωφελιμισμούς, μικρότητες, μακριά από παραδείγματα αρνητικής συμπεριφοράς. Μένανε μακριά από την κακία, την παρανομία. Πίστευε ο Πλάτων ότι έτσι θα έπρεπε να είναι η διαπαιδαγώγηση ώστε να μη υπάρχουν αρνητικά παραδείγματα. Ήταν μια παιδεία προσανατολισμένη στην αρετή και την φροντίδα των κοινών με ανιδιοτέλεια και πίστη. Αντί για αρνητικά παραδείγματα διδάσκονταν ιστορικά παραδείγματα αυτοθυσίας για την πατρίδα και μάθαιναν την συνεργασία και αλληλοβοήθεια κατά την ενάσκηση της εξουσίας. Μεταξύ τους ήταν αδέλφια και δεν υπήρχε ανταγωνισμός, αλλά συναγωνισμός για το καλύτερο προς μια αριστεία σε όλες τις πτυχές. Διδάσκονταν φιλοσοφία μαθηματικά νόμους, αστρονομία, κλπ. Εκείνο που διδάσκονταν ήταν η πίστη στην πατρίδα, η αυταπάρνηση, η γενναιότητα, η υποχρέωση του ενός απέναντι στον άλλο να τον βοηθά, να τον προστατεύει και εν ανάγκη να θυσιάζεται γι’ αυτόν αν παραστεί ανάγκη. Έκαστος πολεμιστής ήταν υπεύθυνος για τον διπλανό του. Πως εκμαυλίζονται οι άνθρωποι όταν καθημερινά έρχονται σε επαφή με την αδικία και το έγκλημα; Μολύνεται ο εσωτερικός τους κόσμος και φτάνουν σε ένα σημείο όπου όλα αυτά γίνονται αποδεκτά λόγω του ότι αυτός είναι ο κόσμος. Η πληροφόρηση λοιπόν επιτελεί το ολέθριό της έργο. Σε παιδιά που ακόμη δεν έχουν ωριμάσει και δεν έχουν ακόμη πλήρη γνώση του καλού και του κακού, του ηθικού και του ανήθικου, της εντιμότητας και της ατιμίας, της αρετής και της κακίας, φτάνουν συνέχεια πληροφορίες ότι ο τάδε έκλεψε, ο δείνα σκότωσε, ο τρίτος υπεξαίρεσε. Η συνεχής αυτή ροή της αρνητικής αυτής πληροφόρησης που πλέον με τα σύγχρονα μέσα γίνεται πολύ γρήγορα διαπλάθει αρνητικά τον χαρακτήρα τους.

ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Την πόλη χαρακτηρίζει η Σοφία, η Ανδρεία, η Σωφροσύνη και η Δικαιοσύνη.
Η Σωφροσύνη ενυπάρχει στη Σοφία και η Δικαιοσύνη είναι η ισορροπία όλων των μερών. Η Δικαιοσύνη νέμει και κατανέμει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών. Η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη συντελούν ώστε έκαστος να επιτελεί τα εαυτού αρμόζοντα, ο καθένας ασχολείται με εκείνα τα οποία του ενεπιστεύθη η Πολιτεία, εκείνα για τα οποία έχει κριθεί κατάλληλος.

Προσκρούει άραγε αυτό στην έννοια της Ελευθερίας;

Εξαρτάται πως διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του καθενός, τι ιεράρχηση αξιών έχει. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνει η παιδεία.
Ελεύθερος πραγματικά είναι αυτός ο οποίος τιθασεύει τις υλικές επιθυμίες του στο πνεύμα. Αυτός που έχει δημιουργήσει μια κλίμακα αξιών και έχει ιεραρχήσει τις επιθυμίες του ώστε αυτές να υπακούνε το Λογιστικό μέρος αυτού, το Νοητικό. και λειτουργεί και κινείται μέσα τα πλαίσια αυτών των αξιών. Οι αξίες αυτές ανέρχονται σε μια πνευματική κλίμακα τελειώσεως. Τότε θα διαπιστώσει μια απέραντη ελευθερία που του τη δίνει η συνταύτιση με την ίδια την πορεία της ανθρωπότητας και του κόσμου από το καλό στο καλύτερο και από εκεί στο άριστο. Όλα τα φιλοσοφικά συστήματα, οι ιδεολoγίες, οι Θρησκείες αποσκοπούν στην δημιουργία μια κλίμακας αξιών που να οδηγεί στην τελείωση. Άρα αυτό είναι κομμάτι του DNA . του ανθρώπου. Η εσώτερη τάξη και η εξώτερη τάξη μικρόκοσμος και μακρόκοσμος είναι προς την τελείωση από το ατελές προς το τελειότερο. Είναι αρχέγονη γνώση της ψυχής όπως λέει ο Πλάτωνας από τον κόσμο των ιδεών όταν η ψυχή ευρίσκονταν μέσα σε ένα απαύγασμα φωτός του αιωνίου φωτός που περικλείει τα πάντα.