Συγγραφή άρθρου: Νικόλαος Προγούλης Μ.Δ.Ε. Ηθικής Φιλοσοφίας, Παν/μίου Αθηνών
[ ολόκληρο το άρθρο σε εκτυπώσιμη μορφή -ms word συμπιεσμένο σε zip- ]
(η βιβλιογραφία ακολουθεί στην τελευταία σελίδα)
Εισαγωγή
Η ενασχόληση με θέματα που είναι συναισθηματικά φορτισμένα είναι, φυσικά, ενδιαφέρουσα αλλά κρύβει την παγίδα της προκατειλημμένης αντιμετώπισης. Το παρόν δεν φιλοδοξεί τόσο να αποφύγει την παγίδα επιχειρώντας μια αμερόληπτη προσέγγιση, προσπαθεί κυρίως δίπλα στις καθιερωμένες να φωτίσει και ορισμένες άλλες, ενδιαφέρουσες, κατά την γνώμη μας, απόψεις.
Όμως, τι συναισθήματα μας προκαλεί η ιδέα του Πολέμου ?
Ενστικτωδώς, αρνητικά: Θυμίζει θάνατο, καταστροφή, ανθρώπινη δυστυχία, έσχατη ηθική έκπτωση, «Θηριωδία», (για να δανειστούμε τον όρο από τον Αριστοτέλη), οικολογικό όλεθρο κλπ. Για πολλούς ταυτίζεται με τον απόλυτο παραλογισμό.
Λέμε όμως ψέματα στον εαυτό μας αν δεν παραδεχτούμε ότι ο πόλεμος συνδυάζεται και με θετικά συναισθήματα. Το σκοτεινό μεγαλείο του πολέμου συνίσταται στην υπέρβαση του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης, οπότε οι εμπόλεμοι παίρνουν στα χέρια τους τη ζωή και το θάνατο, αλλάζουν την πορεία της ιστορίας και την τύχη των μελλοντικών γενεών.
Αν αφήσουμε όμως κατά μέρος τις ατομικές – ψυχολογικές αυτές προσεγγίσεις, για να πάμε σε συλλογικό επίπεδο, βλέπουμε ότι κάθε έθνος, ή άλλο συλλογικό υποκείμενο, βασίζει σε πολέμους όχι μόνο την ταυτότητα ή την ενότητα, αλλά και τον ίδιο τον λόγο της ύπαρξής του αφού μέσα από τον πόλεμο έδειξε ότι αυτο-οριοθετείται σαν κάτι ξεχωριστό από άλλους λαούς ή ομάδες.
- Τι είναι λοιπόν ο πόλεμος ? Μπορούμε να τον ορίσουμε ? Μπορούμε να βρούμε τι κοινό υπάρχει σε όλους τους πολέμους της Ιστορίας ?
- Μπορούμε να τον αξιολογήσουμε ? Είναι ο πόλεμος καλός, κακός, ούτε το ένα ούτε το άλλο, απλώς αναγκαίος ?
- Στην πορεία της ανθρωπότητας ο πόλεμος κυριαρχεί ή δίνει σιγά – σιγά τη θέση του στην Ειρήνη ?
- Η υποτιθέμενη ηθική βελτίωση του ανθρώπου έχει μετριάσει την αγριότητα των πρωτόγονων πολέμων ?
- Αν η Ειρήνη είναι μία θετική αξία, με ποιόν τρόπο μπορεί να κυριαρχήσει ?
- Υπάρχει δίκαιος πόλεμος και αν ναι, σε τι συνίσταται η «δικαιοσύνη» του ?
Θα προσπαθήσουμε να συστηματοποιήσουμε απαντήσεις που έχουν δοθεί στα παραπάνω ερωτήματα αφού διευκρινίσουμε το εξής:
Όπως ήδη πρέπει να έχει γίνει κατανοητό, εδώ, δεν γενικεύουμε την έννοια του πολέμου στο εύρος τού «πολέμου» του Ηράκλειτου που ταυτίζεται με την έννοια της εναντιότητας που συνέχει τον κόσμο, γιατί τότε όντως μιλάμε για κάτι αναγκαίο που δεν επιδέχεται ηθικές κρίσεις. Θα πραγματευτούμε τον ανθρώπινο πόλεμο όπως αυτός μας παρουσιάζεται ιστορικά.
Τα παραπάνω θα εξεταστούν σε τρεις ενότητες.
