Περί Αρετής

[KOSTAS GIAVASOGLOU]

Τι εστί Αρετή; το να διάγεις εναρμονίως με το περιβάλλον φυσικό και κοινωνικό. To να ενεργείς σύμφωνα με τις επιταγές της συνείδησής σου η οποία να υπακούει σε έναν καθολικό νόμο που να δύναται να αποτελέσει γνώμονα συμπεριφοράς στους ανθρώπους. H ελεύθερη βούληση του ανθρώπου βάσει της οποίας ενεργεί να δημιουργεί πρότυπα συμπεριφοράς. Έχουμε λοιπόν την προϋπόθεση της ελευθερίας στην συμπεριφορά, η βούληση πρέπει να είναι ελεύθερη. Η ελεύθερη βούληση πρέπει να λειτουργεί επί τη βάσει ηθικών κανόνων, δηλαδή κανόνων οι οποίοι δια της μακράς ενασκήσεως και εθισμού προς το καλό να δύναται να υποστηρίξει μια λειτουργική κοινωνική δομή. Μια δομή η οποία υποστηρίζει την κοινωνική διαβίωση. Ένα πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τα οποία να είναι σεβαστά όχι μόνο δια του εξαναγκασμού λόγω ποινικών κυρώσεων δια τη μη τήρησή τους, αλλά διότι εμπεριέχουν την έννοια του δικαίου και της ισότητας απέναντι στον νόμο. Μόνο τότε δύνανται να γίνουν αποδεκτά από την συνείδηση των πολιτών. Γενόμενα αποδεκτά και τηρούμενα λόγω του ότι αυτό αποτελεί τον μόνο τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας συμβάλλουν την δημιουργία των δομών ενός κράτους δικαίου. Ενός κράτους που να διέπεται από τις αρχές της ισότητας, της αδελφότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Ένα κράτος το οποίο να κατοχυρώνει την ελευθερία της άσκησης της προσωπικότητας και να προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών. Ενός κράτους το οποίο να δείχνει αλληλεγγύη προς όλους εκείνους οι οποίοι έχουν ανάγκες και δεν μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους.
Ο Πλάτωνας δια του Σωκράτη θεωρούσε έναν κόσμο των ιδεών μέσα στον οποίο οι ιδέες, οι έννοιες ζούσαν μέσα σε ένα φως λουσμένες χωρίς όρια μέσα σε μια απολυτότητα. Έτσι λοιπόν η αρετή ήταν το υπέρτατο καλό, η απόλυτη καλοσύνη. Στον αισθητό κόσμο η αρετή οδηγείται από την απολυτότητα του ιδεατού κόσμου και προσπαθεί να φτάσει το απόλυτο, το υπέρτατο της ιδέας. ΕΊΝΑΙ Η ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΟΥΣΙΑ. Ο Πλάτωνας δεν δέχεται το σχετικό που δέχεται ο Αριστοτέλης. Η προσέγγιση της έννοιας της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια δέχεται την έννοια της μεσότητας, δηλαδή ανάμεσα στην έλλειψη και την υπερβολή. Ο Αριστοτέλης δέχεται ότι οι αρετές είναι έξεις, δεν είναι πάθη, δεν επαινούν ούτε κατηγορούν. Είναι δυνάμεις που προσδίδονται στον άνθρωπο από τη φύση, ενώ οι αρετές είναι προϊόν εθισμού ( καλλιέργειας μέσω της εκπαίδευσης). Η αρετή λοιπόν είναι προϊόν εθισμού και ευρίσκεται κάπου στο μέσον ανάμεσα στην έλλειψη και την υπερβολή. Η αρετή είναι μια επίκτητη και όχι εγγενής κατάσταση της ψυχοσύνθεσής μας. Κατά τον Αριστοτέλη η αρετή δεν είναι φυσική προδιάθεση αλλά αποτέλεσμα συγκεκριμένης και συνειδητής δραστηριότητας που γίνεται εν τέλει σταθερή ιδιότητα της ψυχής με την επίμονη άσκηση και τον εθισμό.
Η αναζήτηση της αρετής είναι αναπόφευκτα συνδεδεμένη με την έννοια της μεσότητας καταρχήν, του έθους της ευδαιμονίας και της φρόνησης.
Ένας δίκαιος και σώφρων άνθρωπος είναι εκείνος που ενεργεί με σώφρονα και δίκαιο τρόπο. Πρέπει όμως να είναι ήδη σώφρων και δίκαιος για να ενεργεί με σώφρονα και δίκαιο τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι έχει ήδη τη γνώση του δικαίου και της σωφροσύνης. Για να έχει αυτή τη γνώση θα πρέπει η προσωπικότητά του να διέπεται από την κυριαρχία του Νου-Πνεύματος-Λογιστικού ήτοι της Λογικής όπως λέει ο Πλάτωνας δια του Σωκράτη. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να διακατέχεται από το ανώτερο στοιχείο της προσωπικότητας ήτοι αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στις ιδέες το Λογιστικό το οποίο προσεγγίζει τη έννοια του καλού, την έννοια του δικαίου, της ισότητας. Μόνο έτσι θα κατέχει την γνώση και όχι τη γνώμη. Και γνώση αποκτάται δια της μελέτης, της παρατήρησης του πειράματος, της εμπειρίας. Όλα αυτά οδηγούν στην αλήθεια, και είναι η αλήθεια το μόνο στοιχείο που δημιουργεί γνώση. Ο άνθρωπος λοιπόν που έχει τη γνώση αντιλαμβάνεται ότι η ορθή διαχείριση των ανθρωπίνων πράξεων βρίσκεται πάντοτε ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη. Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται την αρετή ως το μέρος ενός όλου το οποίο συνιστά το κοινωνικό γίγνεσθαι. Αντιλαμβάνεται την αρετή ως ένα αναγκαίο στοιχείο για την λειτουργία της κοινωνικής δομής. Η αντίληψη αυτή διέπεται από μια σχετικότητα, η σχετικότητα ότι η αρετή δεν είναι κάτι το απόλυτο, αλλά το μέσο προς βελτίωση της κοινωνίας. Η αρετή ευρίσκεται σε αναφορά με την κοινωνική εξέλιξη και παίζει ρόλο σε αυτήν. Δεν έχει κάποιο μεταφυσικό στοιχείο όπως στην πλατωνική φιλοσοφία, όπως στις θρησκείες. Ο σκοπός της αρετής είναι η ευδαιμονία του κοινωνικού συνόλου, άρα ασκείται με μέτρο μέσα στα πλαίσια της σωφροσύνης. Αναζητείται το ωφέλιμο, εκείνο το οποίο θα εξελίξει μια κοινωνία προς το καλύτερο.
Έχει λοιπόν σχέση η αρετή με την αρμονία, με τη συμμετρία, με το ταίριασμα των διαφορετικών. Είναι το λαδάκι που είναι απαραίτητο για να λειτουργήσει η κοινωνία. Κινητοποιεί όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία λειτουργούν σε αρμονία και συμμετρία και που είναι απαραίτητα για την λειτουργία της κοινωνίας.
Πρέπει λοιπόν η αρετή να διέπεται από τη σωφροσύνη, ο ενάρετος είναι σώφρων, τι σημαίνει αυτό? Σημαίνει ότι έχει μια συνολική εικόνα της πραγματικότητας και αξιολογεί το μείζον από το έλασσον. Ανάμεσα σε δύο καλά διαλέγει το καλύτερο, όχι όμως απολύτως, αλλά σε σχέση με την καταλληλότητα για την περαιτέρω πορεία. Δεν επιλέγει τη θυσία, αλλά την λελογισμένη θυσία, ήτοι αν είναι να θυσιάσει κάτι θα το είναι το έλασσον αγαθό. Πολλές φορές για να διατηρηθεί η αρμονία στην λειτουργία ενός συστήματος χρειάζεται να γίνουν κάποιες θυσίες αγαθών, το να διαλέξει κάποιος της θυσία του ελάσσονος για να σωθεί το μείζον ή τουλάχιστον εκείνο που διασφαλίζει σε μείζονα βαθμό την ευδαιμονία της ολότητας αποτελεί πράξη σωφροσύνης και είναι αρετή.
Η απολυτότητα όμως και η περιβολή της έννοιας της αρετής ενός μανδύα υπερφυσικού, μεταφυσικού, πέρα από τα ανθρώπινα δεν μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά. Μόνο ως μέτρο αξιών μπορεί να λειτουργήσει. Υπό την έννοια αυτή ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι το μέτρο και αυτός πρέπει να έχει τη φώτιση που δίνει η πλατωνική θεώρηση του Λογιστικού του Νου.
Μέγιστη αρετή είναι η θυσία της ατομικότητας μέσα στη συλλογικότητα, το να συμμετέχει κάποιος με όλες τους τις δυνάμεις στην συλλογική προσπάθεια για το καλό χωρίς όμως να δείχνει το μέγεθος της συμμετοχής του, χωρίς να επιθυμεί να διακριθεί ατομικά αλλά συλλογικά. Να λειτουργεί συναγωνιστικά και όχι ανταγωνιστικά. Μέσα στα πλαίσια της ομάδας για το κοινό καλό χωρίς να περιμένει ατομική διάκριση και έπαινο. Αρετή είναι η σεμνότητα, η μετριοφροσύνη, το μέτρο, η ταπεινότητα. Ο ανταγωνισμός δημιουργεί προβλήματα και φέρει την ανθρωπότητα προς τα πίσω. Έτσι δημιουργούνται αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, πόλεμοι, καταστροφές. Ο ανταγωνισμός καταστρέφει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του πλανήτη και αυξάνει την καταστροφή του περιβάλλοντος, ο ανταγωνισμός δημιουργείς τις οικονομικές κρίσεις λόγω της τάσης για την απόκτηση ολοένα και περισσότερων αγαθών εις βάρος άλλων ανθρώπων. Ο ανταγωνισμός οδηγεί στην έπαρση, την αλαζονεία, την ματαιοδοξία, την απληστία. Η μεσότητα που λέει ο Αριστοτέλης είναι το ΠΑΝ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ, ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ.
Από την άλλη, η υπερβολή σε όλα τα πράγματα είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες καταστάσεις και εξελίξεις. Πάσα δράση γεννά αντίδραση προς την αντίθετη κατεύθυνση, όσο πιο δυνατή η δράση, τόσο πιο ισχυρή η αντίδραση. Με την έννοια αυτή είναι δυνατόν να χαθούν ισορροπίες και να υπάρξουν ανεπιθύμητες εξελίξεις. Για τον λόγο αυτό αρετή είναι το μέτρο το ΠΑΝ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ. Το μέτρο φέρνει την αναλογικότητα και την συμμετρία που είναι απαραίτητα στοιχεία του αρχαίου κάλους. Το ίδιο πρέπει να υπάρχει και στις ανθρώπινες σχέσεις.
Επίσης αρετή είναι το να βαδιζεις κατα την φορα του ηλιου, απο δυση προς ανατολη και την αλλη ημερα να ακολουθεις την ιδια διαδικασια. Οι κινησεις και η ολη παρουσια σου να διεπονται απο αναλογια, συμμετρια αρμονια. Να εναρμονιζεσαι με τον παγκοσμιο ρυθμο. Τι σημαίνει αυτό? Όπως η μέρα διαδέχεται την νύχτα και τη νύχτα την ημέρα, όπως τον χειμώνα διαδέχεται η άνοιξη και την άνοιξη το καλοκαίρι και το καλοκαίρι το φθινόπωρο και ακολούθως και πάλι ο Χειμώνας, όπως υπάρχει αυτή η φυσική τάξη, έτσι και οι ενέργειές σου να διέπονται από τη φυσική αυτή τάξη. Γιατί γνωρίζεις ότι αιώνιος Χειμώνας δεν υπάρχει, καμία εποχή δεν είναι αιώνια, αντίθετα όμως, ο κύκλος αυτός είναι αιώνιος. Εάν αντιστοιχίσουμε τις εποχές με τις φάσεις τις ζωής του ανθρώπου, τότε η άνοιξη είναι γέννεση, το καλοκαίρι εφηβεία, το φθινόπωρο ωριμότητα και ο Χειμωνας θάνατος. Ένας θάνατος όμως που συνοδεύεται από μια επαναγέννηση. Είναι ο αιώνιος κύκλος, όπως η ημέρα διαδέχεται την νύκτα και ο άνθρωπος κοιμάται και η νύχτα την ημέρα και ο άνθρωπος ξυπνάει, έτσι και ο κύκλος της ζωής. Γέννηση Θάνατος Γέννηση. Βέβαια η Χριστιανική Θρησκεία πρεσβεύει την ζωή τον θάνατο και την γέννηση σε μια άλλη ζωή την αιωνιότητα. Μήπως όμως μεταφορικά δεν συμβαίνει αυτό? Στην πραγματικότητα ο κύκλος αυτός είναι αέναος, αιώνιος.
Αρετή είναι το να ζεις συμφωνα με τα πιστευω σου που διεπονται απο ορθολογισμο και να προτιμας τον τροπο αυτο της ζωης περισσοτερο και απο τη ζωη σου.
Να καλλιεργεις ορισμενες δυνατοτητες που εχεις με σκοπο να πετυχεις πραγματα προς οφελος του κοινωνικου συνολου. Εφοσον δεν μπορεις να αλλαξης τα πραγματα γυρω σου τοτε να προσαρμοσεις τον εσωτερικο σου κοσμο με το περιβαλλον. Το να μη προσπαθεις να διακριθεις ατομικα αλλα να προσπαθεις να ανεβασεις την ομαδα μαζι με τους αλλους σε μια συλλογικη προσπαθεια. Η ταπεινοφροσυνη ειναι αρετη. Αντι του ανταγωνισμου, ο συναγωνισμος σε μια κοινη προσπαθεια για το καλυτερο. Η συλλογικοτητα εναντι της ατομικοτητας.Το να πραττεις το καλο εναντι των συνανθρωπων σου χωρις ανταμοιβη.
Το να λειτουργεις συμφωνα με τις επιτγες της συνειδησης σου. Το να πραττεις στους αλλους αυτο που θα ηθελες να πραττουν σε σενα.
Κοσμος=ταξη =ωραιο αρχαιοτητα.
Ο Γοργιας λεει: Σε μια πολη ο κοσμος( δηλαδη η ταξη και το καλος) βρισκεται στους πολιτες σε ενα σωμα στην ομορφια του, σε μια ψυχη στη σοφια της, σε μια πραξη στην αρετη της, η στην αριστεια της.
βαθυτερο νοημα της αρετης η αριστεια. Ενα ατομο με αρετη σεβεται την ολοτητα και την μοναδικοτητα της ζωης και καταλαβαινει οτι η αρμονια δεν εντοπιζεται σε ενα κοματι της ζωης, αλλα στην ιδια τη ζωη
Η ολοτητα και η μοναδικοτητα είναι ταυτοσημες εννοιες με την ολιστικη ισορροπια, ταξη και αρμονια. Δεν υπαρχει διαφορα αναμεσα στο καθηκον απεναντι στον εαυτο μας με το καθηκον απεναντι στους αλλους στους αρχαιους Ελληνες. Καθηκον προς την ολοτητα συμπιπτει με το καθηκον προς τον εαυτο μας. Κανεις δεν μπορει να κερδισει την προσωπικη αριστεια εις βαρος των αλλων αλλα μονο προετοιμαζοντας το εδαφος ωστε και οι αλλοι να την κατακτησουν.
Καθηκον απεναντι στον εαυτο μας=καθηκον απεναντι στην ολοτητα= καθηκον απεναντι στο συμπαν=ζωη σε αρμονια με το συμπαν.
Αρετη ειναι το να θετεις τον εαυτο σου μεσα στην ομαδα και να αγωνιζεσαι για το καλο αυτης.
Τι εστι δικαιοσυνη; ειναι η αποδοση σε καθε ανθρωπο εκεινου που του αρμοζει. Ειναι επισης η ορθη κατανομη δικαιωματων και υποχρεωσεων.
Εκαστος να πραττει τα εαυτου αρμοζοντα.
Η συμπεριφορα συμφωνα με την ιδεα του δικαιου.
Ιση αντιμετωπιση ισων καταστασεων και αναλογη αντιμετωπιση των ανισων καταστασεων συμφωνα με την αρχη της αναλογιας.
Τι εστι σωφροσυνη
Η σοφια η οποια λειτουργει ως συνεκτικος ιστος της πολιτειας και αναγνωριζει την κατανομη των λειτουργιων αυτης κατα την σειρα των ταξεων .
Η αναγνωριση των καθηκοντων υποχρεωσεων και δικαιωματων οπως εχουν κατανεμηθει ως αρμοζοντα εις εκαστον. Η μη αναληψη υπερβολικων κινδυνων οταν οι προυποθεσεις δεν ευνοουν. Η ορθη σταθμιση των κινδυνων και η αναληψη αυτων λελογισμενα προς επιτευξη του σκοπου.
Τι εστί ανδρεια;
Η διαφυλαξη της πεποιθησης περι του ορθου και η υπερασπιση αυτης ακομη και με κινδυνο ζωης. Η υπερασπιση της πολιτειας εναντι κινδυνων εξωτερικων και εσωτερικων με κινδυνο ζωης .
Η υπερασπιση των αδυνατων και αθωων δινοντας μαχες με κινδυνο ζωης. Απαραιτητη προυποθεση η πληρης γνωση των κινδυνων, η σταθμιση τους η αποδοχη και η ορθη διαχειριση αυτων. Ως συστατικο αυτης ειναι 1.αντιληψη κινδυνου, 2.αξιολογηση αυτου, 3.διαχειριση αυτου συμφωνα με τους κανονες της λογικης.
Τι εστι ευσεβεια;
Ο σεβασμος προς τις σταθερες αξιες επανω στις οποιες ειναι δομημενη η πολιτεια. Οι σταθερες αυτες αξιες ειναι ο Θεος, η Οικογενεια, οι γονεις, οι προγονοι. Η λατρεια του Θειου Δημιουργου και η αποδοση θυσιων προς Αυτον ειναι η πρωτη αξια.
Τι εστι αγαθον; είναι η ευδαιμονία η οποία περικλείει τον δίκαιο άνθρωπο.