Θ.ΒοήθειαςΘ.Βοήθειας   ΑναζήτησηΑναζήτηση   Εγγεγραμμένα μέληΕγγεγραμμένα μέλη   Ομάδες ΧρηστώνΟμάδες Χρηστών  ΕγγραφήΕγγραφή  ΠροφίλΠροφίλ 
Συνδεθείτε, για να ελέγξετε την αλληλογραφία σαςΣυνδεθείτε, για να ελέγξετε την αλληλογραφία σας   ΣύνδεσηΣύνδεση 

nnn
Μετάβαση στη σελίδα Προηγούμενο  1, 2, 3, 4, 5, 6
 
Δημοσίευση νέας  Θ.Ενότητας   Απάντηση στη Θ.Ενότητα    www.filosofia.gr Αρχική σελίδα -> Κουβεντούλα
Επισκόπηση προηγούμενης Θ.Ενότητας :: Επισκόπηση επόμενης Θ.Ενότητας  
Συγγραφέας Μήνυμα
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Παρ Σεπ 04, 2015 1:11 am    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

.


http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=4&id=122&Itemid=29
Πώς τα πήγαν τόσο χάλια οι οικονομολόγοι;

του Πολ Κρούγκμαν

06-09-2009

μετάφραση Μαριάννα Τόλια


1. Μπερδεύοντας την ομορφιά με την αλήθεια

Είναι δύσκολο να το πιστέψουμε σήμερα, αλλά δεν πάει πολύς καιρός από τότε που οι οικονομολόγοι έδιναν συγχαρητήρια ο ένας τον άλλον για τις επιτυχίες του κλάδου. Οι επιτυχίες αυτές – έτσι νόμιζαν – αφορούσαν τόσο τη θεωρία όσο και την πρακτική και είχαν ανοίξει μια χρυσή εποχή για το επάγγελμα. Σε ό,τι αφορούσε τη θεωρία, πίστευαν ότι είχαν επιλύσει τις εσωτερικές τους διαμάχες. Έτσι, σε άρθρο του τού 2008, με τίτλο «Η κατάσταση των Μακροοικονομικής» (δηλαδή της μελέτης των ζητημάτων που έχουν να κάνουν με τις γενικές εικόνες της οικονομίας, όπως είναι οι υφέσεις), ο Olivier Blanchard του ΜΙΤ, σήμερα επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, δήλωνε ότι «η κατάσταση των μακροοικονομικών είναι καλή». Οι διαμάχες του χτες, προσέθετε, έχουν πάρει τέλος και υπάρχει «ευρεία σύγκλιση οπτικών».

Και σε ό,τι αφορούσε τον πραγματικό κόσμο, οι οικονομολόγοι πίστευαν ότι είχαν τον έλεγχο των πραγμάτων: το «κεντρικό πρόβλημα της αποτροπής των υφέσεων έχει επιλυθεί», διακήρυσσε ο Robert Lucas του Πανεπιστημίου του Σικάγο στην ομιλία του ως πρόεδρος της Αμερικανικής Οικονομικής Ένωσης στο συνέδριο του 2003. Ενώ το 2004, ο Μπεν Μπερνάνκι, πρώην καθηγητής του Πρίνστον, και σήμερα πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας πανηγύριζε για τη «Μεγάλη Μετριοπάθεια» σε ό,τι αφορούσε την εξέλιξη της οικονομίας κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, την οποία απέδιδε εν μέρει σε βελτιώσεις της εφαρμοζόμενης οικονομικής πολιτικής.

Και πέρυσι όλα αυτά χάθηκαν.
Ελάχιστοι οικονομολόγοι διέκριναν την επερχόμενη κρίση, αλλά η αποτυχία σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις είναι το λιγότερο σημαντικό από τα προβλήματα του κλάδου. Πιο σημαντική υπήρξε η τύφλωσή του απέναντι στις υψηλές πιθανότητες εκδήλωσης μιας καταστροφής στην οικονομία της αγοράς. Κατά τη διάρκεια της χρυσής εποχής, οι οικονομολόγοι της χρηματοοικονομικής κατέληξαν να πιστεύουν ότι οι αγορές είναι εγγενώς σταθερές – στην πραγματικότητα ότι οι μετοχές και τα άλλα στοιχεία ενεργητικού αποτιμώνται πάντοτε ορθώς. Τίποτα στα κυρίαρχα μοντέλα τους δεν υπαινισσόταν την πιθανότητα μιας κατάρρευσης σαν κι αυτή που είχαμε πέρυσι.

Εν τω μεταξύ οι οικονομολόγοι την μακροοικονομικής διχάζονταν ως προς τις προσεγγίσεις τους. Αλλά η βασική διαίρεση ήταν μεταξύ αυτών που επέμεναν ότι οι οικονομίες της ελεύθερης αγοράς δεν παρεκκλίνουν ποτέ από την ορθή πορεία και αυτών που πίστευαν ότι ναι μεν, μπορεί και να παρεκκλίνουν κάπου κάπου, αλλά κάθε σημαντική παρέκκλιση από τον δρόμο της ευημερίας μπορεί, και είναι δυνατό, να διορθωθεί από την παντοδύναμη Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED). Καμία από τις δύο πλευρές δεν ήταν έτοιμη να διαχειριστεί μια οικονομία που θα εκτροχιαζόταν δραματικά παρά τις μεγάλες προσπάθειες της FED.

Την επαύριον της κρίσης τα ρήγματα μεταξύ των οικονομολόγων βάθυναν περισσότερο από ποτέ. Ο Lucas ισχυρίστηκε ότι τα μέτρα τόνωσης της οικονομίας της κυβέρνησης Ομπάμα είναι «φτηνιάρικα οικονομικά», ενώ ο συνάδελφός του στο Σικάγο John Cohrane υποστηρίζει ότι βασίζονται σε ανυπόληπτα «παραμύθια».
Απαντώντας τους ο Brad De Long του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, γράφει για τη «διανοητική κατάρρευση» της Σχολής του Σικάγο, κι εγώ ο ίδιος έχω γράψει ότι τα σχόλια των οικονομολόγων του Σικάγο είναι το προϊόν μιας Σκοτεινής Εποχής της μακροοικονομικής θεωρίας που έχει ξεχάσει μια επίπονα κερδισμένη γνώση. Μα τι γίνεται με το επάγγελμα των οικονομολόγων; Και πού πάμε στη συνέχεια;

Από τη δική μου σκοπιά, το επάγγελμα των οικονομολόγων έχει εκτροχιαστεί επειδή οι οικονομολόγοι σαν σύνολο μπέρδεψαν την ομορφιά των φαινομενικά εντυπωσιακών μαθηματικών με την αλήθεια. Έως τη Μεγάλη Ύφεση, οι περισσότεροι οικονομολόγοι ήταν προσηλωμένοι στη θεώρηση του καπιταλισμού ως ενός τέλειου ή σχεδόν τέλειου συστήματος. Τότε όμως η συγκεκριμένη θεώρηση έπαψε να είναι βιώσιμη καθώς ήρθε αντιμέτωπη με τη μαζική ανεργία.

Δυστυχώς, αυτή η ρομαντική και απολυμασμένη θεώρηση της οικονομίας οδήγησε τους περισσότερους οικονομολόγους να αγνοήσουν όλα εκείνα τα πράγματα που μπορεί να πάνε στραβά. Έτσι έκλεισαν τα μάτια μπροστά στους περιορισμούς της ανθρώπινης ορθολογικότητας, στα προβλήματα των ιδρυμάτων που παθαίνουν αμόκ, στις ατέλειες της αγοράς – και ειδικά των χρηματοπιστωτικών αγορών – που μπορούν να οδηγήσουν το λειτουργικό σύστημα της οικονομίας σε ξαφνικά και απρόβλεπτα κραχ και στους κινδύνους που προκύπτουν όταν οι εποπτικές αρχές δεν πιστεύουν στη σημασία της εποπτείας.

Είναι πολύ πιο δύσκολο να πει κανείς προς τα πού μπορεί να πάει ο κλάδος των οικονομικών από εδώ και στο εξής. Αλλά είναι απολύτως σίγουρο ότι οι οικονομολόγοι πρέπει να μάθουν να ζουν με το χάος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία των άλογων και συχνά απρόβλεπτων συμπεριφορών, να δουν κατά πρόσωπο τις συχνά εγγενείς ατέλειες των αγορών και να αποδεχτούν ότι η κομψή οικονομική «θεωρία του παντός» είναι πολύ πολύ μακριά μας. Σε όρους πρακτικής, αυτό μεταφράζεται σε συστάσεις για μια πιο προσεκτική οικονομική πολιτική και στον περιορισμό της προθυμίας για αποδιάρθρωση των θεσμών και οργάνων που περιφρουρούν την οικονομία στο όνομα της πίστης ότι οι αγορές θα λύσουν όλα τα προβλήματα.


2. Από τον Σμιθ στον Κέινς και πάλι πίσω

Η γένεση των οικονομικών ως επιστημονικού κλάδου αποδίδεται κατά κανόνα στον Άνταμ Σμιθ, που δημοσίευσε τον Πλούτο των Εθνών το 1776. Στα επόμενα 160 χρόνια αναπτύχθηκε ένα μεγάλο σώμα οικονομικής θεωρίας που το κεντρικό του μήνυμα ήταν: Εμπιστευθείτε την αγορά. Ναι, είναι αλήθεια ότι οι οικονομολόγοι παραδέχονταν πως σε ορισμένες περιπτώσεις οι αγορές μπορεί να σφάλλουν, και πως η πιο σημαντική από αυτές τις περιπτώσεις είχε να κάνει με τις «εξωτερικότητες» – κόστη για παράδειγμα που οι άνθρωποι επιβάλλουν σε άλλους δίχως να πληρώνουν την τιμή, όπως είναι τα μποτιλιαρίσματα και η μόλυνση του περιβάλλοντος. Αλλά η βασική υπόθεση των «νεοκλασικών» οικονομικών (όπως ονομάστηκαν από τους θεωρητικούς του ύστερου 19ου αιώνα που επεξεργάστηκαν τις έννοιες των «κλασικών» προκατόχων τους) είναι ότι πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στο σύστημα της αγοράς.

Η πίστη αυτή ωστόσο, συνετρίβη με τη Μεγάλη Ύφεση. Στην πραγματικότητα, ακόμη κι όταν ήρθαν αντιμέτωποι με την ολική κατάρρευση, ορισμένοι οικονομολόγοι επέμειναν πως ό,τι κι αν συμβαίνει στην οικονομία της αγοράς, πρέπει να είναι και σωστό: «Οι υφέσεις δεν είναι κακό και μόνο κακό», διακήρυσσε το 1934 ο Τζόζεφ Σουμπέτερ! Είναι, πρόσθετε, «κάτι που πρέπει να συμβεί». Αλλά οι περισσότεροι οικονομολόγοι της εποχής εκείνης στράφηκαν ως επί τον πλείστον στις ιδέες του Τζον Μάιναρντ Κέινς ζητώντας ερμηνείες για ό,τι είχε συμβεί και λύσεις για την αντιμετώπιση των μελλοντικών υφέσεων.

Ό,τι κι αν λέγεται, ο Κέινς δεν ήθελε τη διαχείριση της οικονομίας από το κράτος. Ο ίδιος περιέγραψε την ανάλυση που κάνει στο βασικό έργο του Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος του 1936 ως «μετριοπαθώς συντηρητική κατά τις συνεπαγωγές της». Ήθελε να διορθώσει τον καπιταλισμό, όχι να τον αντικαταστήσει. Αλλά επερώτησε την ιδέα ότι οι οικονομίες της ελεύθερης αγοράς είναι δυνατόν να λειτουργούν χωρίς εποπτεία και εξέφρασε απαξίωση προς τις χρηματοπιστωτικές αγορές που θεωρούσε ότι κυριαρχούνται από τη βραχυπρόθεσμη κερδοσκοπία με πολύ περιορισμένη αναφορά στα θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας. Ο Κέινς ζήτησε την ενεργό παρέμβαση του κράτους – με την εκτύπωση περισσότερου χρήματος και, αν είναι ανάγκη, με τη δραστική αύξηση των δαπανών για δημόσια έργα – για την καταπολέμηση της ανεργίας κατά τη διάρκεια των υφέσεων.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι ο Κέινς έκανε πολύ περισσότερα από τολμηρές προτάσεις. Η Γενική Θεωρία είναι έργο ενδελεχούς ανάλυσης – ανάλυσης που έπεισε τους περισσότερους νέους οικονομολόγους της εποχής του. Όμως η ιστορία των οικονομικών του τελευταίου μισού αιώνα είναι κατά μεγάλο μέρος της η ιστορία της υποχώρησης από τον κεϊνσιανισμό και της επιστροφής στα νεοκλασικά οικονομικά.

Η αναγέννηση των νεοκλασικών ξεκίνησε αρχικά από τον Μίλτον Φρίντμαν του Πανεπιστημίου του Σικάγο που από το 1953 ήδη υποστήριξε ότι τα νεοκλασικά οικονομικά παρέχουν αρκετά καλές περιγραφές των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί πραγματικά η οικονομία και γι' αυτό είναι «άκρως γόνιμα και αξίζουν πολύ περισσότερο της εμπιστοσύνης μας». Αλλά τι γίνεται με τις υφέσεις; Η αντεπίθεση του Φρίντμαν ενάντια στον Κέινς ξεκίνησε με το δόγμα που είναι γνωστό ως μονεταρισμός. Οι μονεταριστές δεν διαφωνούν καταρχήν με το ότι η οικονομία της αγοράς χρειάζεται προσεκτικές σταθεροποιητικές παρεμβάσεις. «Είμαστε όλοι τώρα κεϊνσιανοί» είχε πει κάποτε ο Φρίντμαν, αν και αργότερα υποστήριξε ότι η απόσπαση της εν λόγω ρήσης του από τα συμφραζόμενά της τον πρόδιδε.

Οι μονεταριστές υποστηρίζουν ότι για την πρόληψη των υφέσεων αρκεί ένας πολύ περιορισμένος και αυστηρά οριοθετημένος τύπος κρατικής παρέμβασης: συγκεκριμένα η δράση των κεντρικών τραπεζών που φροντίζουν ώστε η προσφορά χρήματος σε ένα κράτος – το σύνολο του χρήματος που κυκλοφορεί και βρίσκεται κατατεθειμένο στις τράπεζες – να αυξάνεται με σταθερό ρυθμό. Όπως είναι γνωστό, ο Φρίντμαν και η συνεργάτης του Άννα Σβαρτς, υποστήριξαν ότι αν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα είχε κάνει καλά τη δουλειά της κατά τη δεκαετία του 1930, δεν θα είχαμε τη Μεγάλη Ύφεση.

Στη συνέχεια, ο Φρίντμαν διατύπωσε ένα ακαταμάχητο επιχείρημα ενάντια σε κάθε προσπάθεια των κυβερνήσεων για μείωση του ποσοστού της ανεργίας κάτω από τα «φυσικά» του επίπεδα (που σήμερα θεωρούνται 4,8% για τις ΗΠΑ). Οι άκρως επεκτατικές πολιτικές, προέβλεπε ο Φρίντμαν, μπορούν να οδηγήσουν σε ένα συνδυασμό πληθωρισμού και υψηλής ανεργίας, μια πρόβλεψη που γεννήθηκε μέσα από τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970, ο οποίος σε γενικές γραμμές ενίσχυσε την αξιοπιστία του κινήματος ενάντια στον Κέινς.

Τελικά όμως, η αντεπανάσταση κατά του Κέινς πήγε πολύ πιο μακριά από τις θέσεις του Φρίντμαν, οι οποίες έχουν καταλήξει πια να μοιάζουν σχετικά μετριοπαθείς μπροστά στις θέσεις των διαδόχων του. Στους κόλπους των χρηματοοικονομολόγων, η απαξιωτική κεϊνσιανή θεώρηση των χρηματοπιστωτικών αγορών ως «καζίνο» αντικαταστάθηκε από τη θεωρία των «αποτελεσματικών αγορών», η οποία διαβεβαιώνει ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές, με δεδομένη τη διαθεσιμότητα πληροφόρησης, αποτιμούν πάντα σωστά τα στοιχεία ενεργητικού.

Εν τω μεταξύ πολλοί οικονομολόγοι της μακροοικονομικής απέρριψαν ολοκληρωτικά το κεϊνσιανό πλαίσιο για την κατανόηση των οικονομικών υφέσεων. Ορισμένοι εξ αυτών επέστρεψαν στις θέσεις του Σουμπέτερ και των άλλων απολογητών της Μεγάλης Ύφεσης, που θεωρούσαν τις υφέσεις ως κάτι θετικό, τμήμα της προσαρμογής της οικονομίας στην αλλαγή. Αλλά και όσοι δεν θέλησαν να πάνε τόσο μακριά, υποστήριξαν ότι κάθε προσπάθεια να καταπολεμήσεις μια οικονομική ύφεση κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.

Δεν πήραν πάντως όλοι οι μακροοικονομολόγοι αυτό το δρόμο. Ορισμένοι έγιναν οι αυτοαποκαλούμενοι νεοκεϊνσιανοί που συνέχισαν να πιστεύουν στον ενεργητικό ρόλο του κράτους. Κι αυτοί όμως αποδέχτηκαν ως επί το πλείστον την ιδέα ότι οι επενδυτές και οι καταναλωτές είναι ορθολογικοί και ότι οι αγορές σε γενικές γραμμές λειτουργούν καλά.

Φυσικά υπήρξαν κι εξαιρέσεις σε αυτές τις τάσεις: κάποιοι λίγοι οικονομολόγοι επερώτησαν την υπόθεση της ορθολογικής συμπεριφοράς, αμφισβήτησαν την πίστη στην ιδέα ότι μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις χρηματοπιστωτικές αγορές και έδειξαν προς την κατεύθυνση της μακράς ιστορίας των χρηματοπιστωτικών κρίσεων και των σαρωτικών τους οικονομικών επιπτώσεων. Αλλά πήγαιναν ενάντια στο ρεύμα και ήταν αδύνατον να ανοίξουν νέους δρόμους απέναντι σε μια διαβρωτική και, όπως φάνηκε εκ των υστέρων, ανόητη αυταρέσκεια.


3. Τα «πανγλωσιανά» χρηματοπιστωτικά

Στη δεκαετία του 1930 οι χρηματοπιστωτικές αγορές, για προφανείς λόγους, δεν απολάμβαναν ιδιαίτερου σεβασμού. Ο Κέινς τις συνέκρινε με «εκείνους τους διαγωνισμούς των εφημερίδων στους οποίους οι συμμετέχοντες καλούνταν να επιλέξουν μέσα από 100 φωτογραφίες τα έξι ωραιότερα πρόσωπα και το βραβείο δινόταν σε εκείνον εκ των διαγωνιζομένων, που οι επιλογές του ανταποκρίνονταν περισσότερο στις μέσες προτιμήσεις του συνόλου των διαγωνιζομένων. Αυτό δηλαδή σήμαινε ότι ο κάθε διαγωνιζόμενος έπρεπε να επιλέξει όχι εκείνα τα πρόσωπα που ο ίδιος έβρισκε πιο όμορφα, αλλά εκείνα που πίστευε ότι ήταν πιο πιθανό να τραβήξουν την προσοχή των άλλων συμμετεχόντων στο διαγωνισμό».

Και ο Κέινς θεωρούσε πως ήταν πολύ κακή ιδέα να αφήνουμε τέτοιες αγορές, στις οποίες οι κερδοσκόποι περνούν τον καιρό τους κυνηγώντας ο ένας την ουρά του άλλου, να υπαγορεύουν σημαντικές επιχειρηματικές αποφάσεις: «Όταν η κεφαλαιακή ανάπτυξη μιας χώρας καθίσταται υποπροϊόν των δραστηριοτήτων ενός Καζίνο, η δουλειά είναι πολύ πιθανό να πάει στραβά».

Από το 1970 όμως, ή κάπου εκεί, η μελέτη των χρηματοπιστωτικών αγορών άρχισε να κυριαρχείται από τον Δόκτωρ Πάνγλωσσο του Βολταίρου, ο οποίος επέμενε ότι ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο. Οι συζητήσεις για τον ανορθολογισμό των επενδυτών, τις φούσκες και την καταστροφική κερδοσκοπία εξαφανίστηκαν από τον ακαδημαϊκό λόγο. Στον κλάδο άρχισε να δεσπόζει η «υπόθεση των αποτελεσματικών αγορών» που διακήρυξε ο Eugene Fama του Πανεπιστημίου του Σικάγου, και η οποία ισχυρίζεται ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές αποτιμούν κάθε περιουσιακό στοιχείο ακριβώς στην εγγενή του αξία, με δεδομένη όλη τη δημοσίως διαθέσιμη πληροφόρηση. (Η τιμή της μετοχής μιας εταιρείας, για παράδειγμα, πάντοτε αντανακλά με ακρίβεια την αξία της εταιρείας, με δεδομένη τη διαθέσιμη πληροφόρηση για τα κέρδη της εταιρίας, τις επιχειρηματικές προοπτικές της κλπ.).

Και από τη δεκαετία του 1980, οι χρηματοοικονομολόγοι, και κυρίως ο Michael Jensen του Harvard Business School, υποστήριξαν ότι ακριβώς επειδή οι χρηματοπιστωτικές αγορές αποτιμούν πάντοτε ορθώς τις αξίες, το καλύτερο πράγμα που μπορούν να κάνουν οι εταιρικές ηγεσίες, όχι μόνο προς χάριν αυτών των ιδίων, αλλά και για το καλό της οικονομίας, είναι να μεγιστοποιούν τις τιμές των μετοχών. Με άλλα λόγια, οι οικονομολόγοι της χρηματοοικονομικής πίστευαν ότι πρέπει να εναποθέσουμε την κεφαλαιακή ανάπτυξη μιας χώρας στα χέρια αυτών που ο Κέινς είχε αποκαλέσει «Καζίνο».

Είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι αυτός ο μετασχηματισμός του επαγγέλματος προέκυψε από τα γεγονότα. Ναι, είναι αλήθεια πως οι μνήμες του 1929 σταδιακά ξεθώριασαν, αλλά συνέχιζαν να υπάρχουν ανοδικές αγορές, σε συνδυασμό με ποικίλες ιστορίες κερδοσκοπικών υπερβολών, ακολουθούμενες από καθοδικές αγορές. Το διάστημα 1973 - 74 για παράδειγμα, οι μετοχές έχασαν το 40% της αξίας τους. Και το χρηματιστηριακό κραχ του 1987, όπου ο δείκτης Dow Jones βούλιαξε κατά 23% μέσα σε μια μέρα χωρίς κάποιον προφανή λόγο, θα πρέπει να είχε καλλιεργήσει τουλάχιστον ορισμένες αμφιβολίες ως προς την ορθολογικότητα της αγοράς.

Τα γεγονότα αυτά όμως, που κατά τον Κέινς αποτελούσαν ενδείξεις της αναξιοπιστίας των αγορών, ελάχιστα άμβλυναν την ισχύ της όμορφης ιδέας. Το θεωρητικό μοντέλο που ανέπτυξαν οι χρηματοοικονομολόγοι στη βάση της υπόθεσης ότι κάθε επενδυτής σταθμίζει τον κίνδυνο έναντι της ανταμοιβής με τρόπο ορθολογικό – το αποκαλούμενο Μοντέλο Αποτίμησης Κεφαλαιουχικών Περιουσιακών Στοιχείων (Capital Asset Pricing Model ή CAPM) – είναι άκρως κομψό. Κι αν αποδεχτείς τις προϋποθέσεις του, είναι και άκρως χρήσιμο. Το CAPM όχι μόνο σου λέει πώς να κάνεις επιλογές κατά τη συγκρότηση του χαρτοφυλακίου σου. Το ακόμη πιο σημαντικό, από την σκοπιά του χρηματοπιστωτικού κλάδου, είναι ότι σου λέει και πώς να δώσεις τιμές στα πιστωτικά παράγωγα, πώς να χτίσεις δηλαδή ισχυρισμούς πάνω σε ισχυρισμούς.

Η κομψότητα και η προφανής χρησιμότητα της νέας θεωρίας οδήγησε σε βραβεία Νόμπελ για τους δημιουργούς της, ενώ οι περισσότεροι από τους μύστες της ανταμείφθηκαν με άλλους, πιο κοινότοπους τρόπους. Εξοπλισμένοι με τα νέα μοντέλα και τις εκπληκτικές μαθηματικές τους ικανότητες – οι πιο απόκρυφες χρήσεις του CAPM απαιτούν υπολογισμούς επιπέδου φυσικού – οι μετριοπαθείς καθηγητές των οικονομικών σχολών μπορούσαν τώρα να γίνουν, και έγιναν, «πυραυλικοί επιστήμονες» της Wall Street, κερδίζοντας προφανώς και τις αμοιβές της Wall Street.

Για να είμαστε δίκαιοι, οι θεωρητικοί της χρηματοοικονομικής δεν αποδέχτηκαν την υπόθεση των αποτελεσματικών αγορών μόνο και μόνο επειδή ήταν κομψή, βολική και προσοδοφόρα. Μέσω αυτής παρήγαγαν και πολλές στατιστικές μελέτες, που σε πρώτη ματιά έμοιαζαν να τη στηρίζουν ισχυρά. Αλλά οι αποδείξεις τους είχαν έναν ιδιόμορφα περιορισμένο χαρακτήρα. Οι χρηματοοικονομολόγοι σπάνια έθεταν την φαινομενικά προφανή (αν και όχι εύκολα απαντώμενη) ερώτηση για το αν οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού παράγουν νόημα με δεδομένα τα θεμελιώδη μεγέθη του πραγματικού κόσμου όπως είναι τα κέρδη. Αντ’ αυτού, οι ερωτήσεις που έθεταν αφορούσαν μόνο το αν οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού έβγαζαν νόημα έναντι δοσμένων τιμών άλλων στοιχείων ενεργητικού. Ο Larry Summers (Λάρι Σάμερς), κορυφαίος οικονομικός σύμβουλος της κυβέρνησης Ομπάμα σήμερα, είχε κάποτε παρομοιάσει τους καθηγητές της χρηματοοικονομικής με τους «οικονομολόγους του κέτσαπ», που «απέδειξαν ότι τα δύο τέταρτα ενός μπουκαλιού κέτσαπ πωλούνται κατά τρόπο σταθερό στη διπλάσια τιμή από το ένα τέταρτο ενός μπουκαλιού κέτσαπ», και από αυτό συμπέραναν πως η αγορά του κέτσαπ είναι πλήρως αποτελεσματική.

Αλλά ούτε αυτές οι λοιδορίες, ούτε οι πιο πολιτικές κριτικές φωνές οικονομολόγων σαν του Robert Shiller του πανεπιστημίου του Γέιλ είχαν αποτέλεσμα. Οι θεωρητικοί των χρηματοπιστωτικών αγορών συνέχισαν να πιστεύουν ότι τα μοντέλα τους ήταν κατά βάση σωστά και έτσι πολλοί άνθρωποι έπαιρναν αποφάσεις στη βάση αυτών στον πραγματικό κόσμο. Μεταξύ των τελευταίων συμπεριλαμβάνονταν και ο Άλαν Γκρίνσπαν, τότε πρόεδρος της FED, και για πολύ καιρό υποστηρικτής της απορρύθμισης του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η από πλευράς του απόρριψη των εκκλήσεων για χαλιναγώγηση των αγορών στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου ή για αντιμετώπιση της διαρκώς μεγεθυνόμενης φούσκας της αγοράς κατοικιών είχε σε μεγάλο βαθμό να κάνει με την πεποίθησή του ότι η σύγχρονη χρηματοοικονομική έχει τα πάντα υπό έλεγχο.

Υπάρχει ένα εύγλωττο επεισόδιο, που συνέβη το 2005, σε μια σύνοδο προς τιμήν της παραμονής του Γκρίνσπαν στην ηγεσία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Ένας γενναίος παριστάμενος, ο Raghuram Rajan, (προερχόμενος, περιέργως πώς, εκ του Πανεπιστημίου του Σικάγο) έκανε μια ανακοίνωση στην οποία προειδοποιούσε ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα αναλαμβάνει δυνητικώς επικίνδυνα επίπεδα κινδύνων. Όλοι σχεδόν οι παριστάμενοι τον χλεύασαν – μεταξύ αυτών, παρεμπιπτόντως, και ο Λάρι Σάμερς, και απέρριψαν τις προειδοποιήσεις του ως «εσφαλμένες».

Τον Οκτώβριο του περασμένου χρόνου παρά ταύτα, ο Γκρίνσπαν αναγνώριζε ότι είχε περιέλθει σε μια κατάσταση «συγκλονιστικού σκεπτικισμού», διότι «το συνολικό διανοητικό οικοδόμημα είχε καταρρεύσει». Από τη στιγμή που η κατάρρευση του διανοητικού οικοδομήματος ήταν επίσης η κατάρρευση των αγορών του πραγματικού κόσμου, το αποτέλεσμα ήταν μια σοβαρή ύφεση – η χειρότερη, από πολλές απόψεις, μετά τη Μεγάλη Ύφεση. Τι θα έκαναν τώρα οι σχεδιαστές πολιτικής; Δυστυχώς, οι οικονομολόγοι της μακροοικονομικής, που θα έπρεπε να προσφέρουν σαφή καθοδήγηση για την αντιμετώπιση της κάμψης στην οικονομία, βρίσκονταν στη δική τους κατάσταση αταξίας.


3. Το πρόβλημα της Μακροοικονομικής

«Βρεθήκαμε μπλεγμένοι σε μια κολοσσιαία σύγχυση, διαχειριζόμενοι αδέξια τον έλεγχο μιας ευαίσθητης μηχανής, που δεν κατανοούμε τη λειτουργία της. Το αποτέλεσμα είναι πως οι προοπτικές της ευημερίας μας θα χαθούν για κάποιον καιρό – ίσως για πολύ καιρό». Έτσι έγραφε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς στο δοκίμιό του με τίτλο «Η Μεγάλη Κάμψη του 1930», στο οποίο προσπαθούσε να ερμηνεύσει την καταστροφή που σάρωνε τότε τον κόσμο. Και οι προοπτικές ευημερίας του κόσμου πράγματι χάθηκαν για πολύ καιρό. Χρειάστηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος για να δώσει οριστικό τέλος στη Μεγάλη Ύφεση.

Γιατί η κεϊνσιανή διάγνωση της Μεγάλης Ύφεσης ως «κολοσσιαίας σύγχυσης» υπήρξε τόσο ακαταμάχητη αρχικά; Και γιατί οι οικονομολόγοι, γύρω στο 1975, χωρίστηκαν σε δύο αντιτιθέμενα στρατόπεδα ως προς την αξία των κεϊνσιανών θεωρήσεων;

Θα προσπαθήσω να εξηγήσω την ουσία των κεϊνσιανών οικονομικών με μια αληθινή ιστορία που λειτουργεί και σαν παραβολή, σαν μια εικόνα των καταστροφών που μπορούν να πλήξουν ολόκληρες οικονομίες . Ας δούμε τα βάσανα του Συνεταιρισμού μπέιμπι - σίτινγκ του Κάπιτολ Χιλ. Αυτός ο συνεταιρισμός, που τα προβλήματά του παρουσιάστηκαν σε ένα άρθρο του 1977 στην Επιθεώρηση για το Χρήμα, την Πίστη και την Τραπεζική (The Journal of Money, Credit and Banking) ήταν ένας σύνδεσμος αποτελούμενος από 150 περίπου νέα ζευγάρια που συμφώνησαν να βοηθούν το ένα το άλλο κρατώντας τα μωρά τους κάθε φορά που κάποιοι γονείς ήθελαν να βγουν το βράδυ έξω.

Για να διασφαλίσουν ότι κάθε ζευγάρι θα συνέβαλε με ισότιμο τρόπο στο κοινό μπέιμπι - σίτινγκ, ο συνεταιρισμός εισήγαγε μια μορφή χαρτονομίσματος: κουπόνια φτιαγμένα από χαρτόνι, που το καθένα τους ήταν το ισοδύναμο μισής ώρας μπέιμπι - σίτινγκ. Αρχικά τα μέλη προσχωρώντας στην ομάδα πήραν 20 κουπόνια και τόσα έπρεπε να επιστρέψουν αν έφευγαν.

Δυστυχώς όμως, αποδείχτηκε ότι κατά μέσο όρο τα μέλη της ομάδας ήθελαν να έχουν ένα απόθεμα αποτελούμενο από περισσότερα από 20 κουπόνια, ίσως για το ενδεχόμενο που θα ήθελαν να βγουν έξω αρκετές φορές στη σειρά. Το αποτέλεσμα ήταν ότι σχετικώς λίγα ζευγάρια ήθελαν να δαπανήσουν το νόμισμά τους και να βγουν έξω, ενώ πολλά ήθελαν να κάνουν μπέιμπι σίτινγκ για να προσθέσουν επιπλέον κουπόνια στο απόθεμά τους. Αλλά καθώς παρουσιάζονταν ευκαιρίες για μπέιμπι σίτινγκ μόνο όταν κάποιος ήθελε να βγει έξω το βράδυ, αυτό σήμαινε πως οι θέσεις εργασίας για μπέιμπι σίτινγκ δεν ήταν εύκολο να βρεθούν, κι αυτό με τη σειρά του έκανε τα μέλη του συνεταιρισμού ακόμα πιο απρόθυμα να βγουν έξω, κι αυτό με τη σειρά του έκανε τις θέσεις εργασίας για μπέιμπι σίτινγκ ακόμη πιο σπάνιες, κλπ.
Με δυο λόγια, ο συνεταιρισμός έπεσε σε ύφεση.


Έχει επεξεργασθεί απο τον/την antanion στις Δευ Σεπ 14, 2015 12:05 am, επεξεργάσθηκε 1 φορά συνολικά
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Παρ Σεπ 04, 2015 1:19 am    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

(συνέχεια...)


Τι καταλαβαίνουμε από αυτή την ιστορία; Μην την αψηφήσετε ως χαζή και τετριμμένη. Οι οικονομολόγοι πολλές φορές έχουν χρησιμοποιήσει ανάλογα παραδείγματα μικρής κλίμακας για να φωτίσουν τη μεγάλη εικόνα – από τότε που ο Άνταμ Σμιθ είδε τις ρίζες της οικονομικής προόδου σε ένα εργαστήριο που κατασκεύαζε καρφίτσες – και πολύ σωστά κάνουν. Το ερώτημα είναι αν το συγκεκριμένο παράδειγμα, στο οποίο η ύφεση προκύπτει ως πρόβλημα ανεπαρκούς ζήτησης – δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση για μπέιμπι σίτινγκ προκειμένου να προσφέρεται απασχόληση μπέιμπι σίτινγκ σε καθέναν που θέλει να κάνει μπέιμπι σίτινγκ – αποτυπώνει την ουσία τού τι συμβαίνει σε μια ύφεση.

Σαράντα χρόνια πριν η πλειοψηφία των οικονομολόγων θα συμφωνούσε με αυτή την ερμηνεία. Αλλά από τότε η μακροοικονομική έχει διαιρεθεί σε δύο μεγάλα κομμάτια: τους οικονομολόγους του «αλμυρού νερού» (κυρίως αυτούς που βρίσκονται στα αμερικανικά πανεπιστήμια των Ακτών), οι οποίοι έχουν μια περισσότερο ή λιγότερο κεϊνσιανή θεώρηση για το τι αφορούν οι υφέσεις, και τους οικονομολόγους του «γλυκού νερού» (προερχόμενοι κυρίως από τα τμήματα της Ενδοχώρας), οι οποίοι πιστεύουν ότι η εν λόγω θεώρηση είναι ανόητη.

Οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» είναι κατά βάση ακραιφνείς νεοκλασικοί. Πιστεύουν ότι κάθε αξιόπιστη οικονομική ανάλυση ξεκινά από την υπόθεση των ορθολογικών ατόμων και της αποτελεσματικής λειτουργίας των αγορών, μια υπόθεση που, όπως βλέπουμε, καταρρέει με την ιστορία του συνεταιρισμού για το μπέιμπι σίτινγκ.
Κατά τη δική τους οπτική, μια γενική έλλειψη επαρκούς ζήτησης δεν είναι δυνατή, επειδή κινούνται πάντα οι τιμές ώστε να εξισορροπήσουν την προσφορά με τη ζήτηση. Αν ο κόσμος θέλει περισσότερα κουπόνια μπέιμπι σίτινγκ, η αξία αυτών των κουπονιών θα ανέβει, έτσι ώστε ένα κουπόνι να αξίζει ας πούμε σαράντα λεπτά μπέιμπι σίτινγκ αντί για μισή ώρα – ή αντιστοίχως το κόστος μιας ώρας μπέιμπι σίτινγκ θα πέσει από τα δύο κουπόνια στο ενάμισι. Και αυτό θα λύσει το πρόβλημα: Η αγοραστική ισχύς των κυκλοφορούντων κουπονιών θα αυξηθεί, έτσι ο κόσμος δε θα νιώθει την ανάγκη να αποταμιεύει περισσότερα κουπόνια και δεν θα έχουμε ύφεση.

Αλλά οι υφέσεις δεν μοιάζουν σαν περίοδοι όπου απλά δεν υπάρχει επαρκής ζήτηση για να προσφερθεί απασχόληση σε όποιον θέλει να δουλέψει; Τα φαινόμενα απατούν, διατείνονται οι θεωρητικοί του «γλυκού νερού». Τα έγκυρα, κατά την άποψή τους, οικονομικά λένε πως δεν υπάρχουν συνολικές ελλείψεις ζήτησης – κι αυτό σημαίνει ότι πράγματι δεν υπάρχουν. Τα κεϊνσιανά οικονομικά «αποδείχτηκαν ψευδή», λέει ο John Cohrane του Πανεπιστημίου του Σικάγο.

Παρ' όλα αυτά έχουμε ακόμη υφέσεις. Γιατί; Στη δεκαετία του 1970 ο κορυφαίος μακροοικονομολόγος του «γλυκού νερού» Robert Lucas, βραβευμένος και με Νόμπελ, υποστήριξε ότι οι υφέσεις προκαλούνται από μια προσωρινή σύγχυση: οι εργαζόμενοι και οι εταιρείες δυσκολεύονται να διακρίνουν τις συνολικές αλλαγές στα επίπεδα τιμών εξαιτίας των πληθωριστικών ή αποπληθωριστικών τάσεων που κυριαρχούν στον δικό τους επιχειρηματικό κλάδο. Και ο Lucas προειδοποίησε ότι κάθε προσπάθεια για την καταπολέμηση του επιχειρηματικού κύκλου είναι αντιπαραγωγική: οι ενεργητικές πολιτικές παρεμβάσεις, είπε, θα ενισχύσουν τη σύγχυση και μόνο.

Από τη δεκαετία του 1980 ωστόσο, ακόμη και αυτή η σοβαρά περιορισμένη εκδοχή της ιδέας ότι οι υφέσεις είναι κάτι κακό απορρίφθηκε από τους περισσότερους οικονομολόγους του «γλυκού νερού».
Αντ' αυτής, οι νέοι ηγέτες του ρεύματος, και ιδίως ο Edward Prescott του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, υποστήριξε ότι οι διακυμάνσεις των τιμών και οι μεταβολές της ζήτησης δεν έχουν στην πραγματικότητα να κάνουν σε τίποτα με τον επιχειρηματικό κύκλο. Αντ' αυτού ο επιχειρηματικός κύκλος αντανακλά διακυμάνσεις οι οποίες συντελούνται στο επίπεδο της τεχνολογικής προόδου και ενισχύονται από την ορθολογική ανταπόκριση των εργαζομένων, οι οποίοι ενσυνειδήτως εργάζονται περισσότερο όταν το περιβάλλον είναι ευνοϊκό και λιγότερο όταν δεν είναι.
Η ανεργία συνεπώς, προκύπτει από την ενσυνείδητη απόφαση των εργαζομένων να φύγουν για κάποιο διάστημα από τη δουλειά.

Τοποθετούμενη χονδροειδώς έτσι, αυτή η θεωρία μοιάζει ανόητη – δηλαδή η Μεγάλη Ύφεση ήταν οι Μεγάλες Διακοπές; Και για να είμαι έντιμος, πιστεύω ότι πραγματικά είναι ανόητη. Αλλά η βασική προϋπόθεση της θεωρίας του «πραγματικού επιχειρηματικού κύκλου» του Prescott ανέκυπτε από ιδιοφυώς κατασκευασμένα μαθηματικά μοντέλα, που χαρτογραφούσαν πραγματικά δεδομένα με χρήση πολύπλοκων στατιστικών τεχνικών, και η θεωρία κατέληξε να κυριαρχήσει στη διδασκαλία της μακροοικονομικής σε πολλά πανεπιστήμια. Το 2004, κατ' αντανάκλαση της επιρροής της θεωρίας του, ο Prescott μοιράστηκε ένα Νόμπελ με τον Finn Kydland του Carnegie Mellon University.

Εν τω μεταξύ οι οικονομολόγοι του «αλμυρού νερού» είχαν κωλώσει. Ενώ οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» ήταν ακραιφνείς θεωρητικοί, οι οικονομολόγοι του «αλμυρού νερού» ήταν πραγματιστές. Οικονομολόγοι όπως ο N. Gregory Mankiw του Χάρβαρντ, ο Olivier Blanchard του ΜΙΤ και ο David Romer του Μπέρκλεϊ αναγνώριζαν πως ήταν δύσκολο να συμβιβάσεις την κεϊνσιανή θεώρηση των υφέσεων με τη νεοκλασική θεωρία, έβρισκαν όμως πως οι αποδείξεις για το ότι οι υφέσεις προκαλούνται από διαταραχές στη ζήτηση ήταν εξαιρετικά ισχυρές για να τις απορρίψουν. Έτσι ήθελαν να παρεκκλίνουν από την υπόθεση των τέλειων αγορών ή της τέλειας ορθολογικότητας, ή και των δύο, προσθέτοντας αρκετές ατέλειες για να δημιουργήσουν χώρο για μια λιγότερο ή περισσότερο κεϊνσιανή θεώρηση των υφέσεων. Και κατά τη δική τους οπτική, παρέμενε επιθυμητή η ενεργητική πολιτική παρέμβαση για την καταπολέμηση των υφέσεων.

Αλλά οι αυτοαποκαλούμενοι Νέοι Κεϊνσιανοί οικονομολόγοι δεν είχαν ανοσία στα θέλγητρα των ορθολογικών ατόμων και των τέλειων αγορών. Προσπάθησαν να κρατήσουν τις αποκλίσεις τους από τη νεοκλασική ορθοδοξία όσο γίνονταν πιο περιορισμένες. Αυτό σήμαινε ότι στα κυρίαρχα μοντέλα τους δεν δημιούργησαν χώρο για πράγματα όπως οι φούσκες και η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος. Το γεγονός ότι όλα αυτά συνέχιζαν να συμβαίνουν στον πραγματικό κόσμο – είχαμε μια τρομερή χρηματοπιστωτική και μακροοικονομική κρίση που σάρωσε το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας το 1997 - 98 και την κάμψη που άγγιξε την ύφεση στην Αργεντινή το 2002 – δεν αντανακλάστηκε στην κυρίαρχη σκέψη του Νεοκεϊνσιανισμού.

Ακόμη κι έτσι, θα πίστευε κανείς ότι οι διαφορετικές κοσμοθεωρίες μεταξύ των οικονομολόγων του «γλυκού νερού» και του «αλμυρού νερού» θα τους είχαν οδηγήσει σε μόνιμες διαφωνίες για ό,τι αφορούσε τα θέματα της οικονομικής πολιτικής. Όσο κι αν εντυπωσίαζε όμως, από το 1985 ως το 2000 οι διαμάχες μεταξύ των δύο ρευμάτων αφορούσαν κυρίως τη θεωρία, όχι την πράξη.

Ο λόγος γι' αυτό, πιστεύω, ήταν ότι οι Νέοι Κεϊνσιανοί[/color], σε αντίθεση με τους πρώτους Κεϊνσιανούς, δεν πίστευαν στην αναγκαιότητα της δημοσιονομικής πολιτικής – τις μεταβολές στις κρατικές δαπάνες ή την φορολογία – για την καταπολέμηση των υφέσεων. Πίστευαν πως οι νομισματικές πολιτικές, υπό τη διαχείριση των τεχνοκρατών της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, ήταν σε θέση να προσφέρουν ό,τι θεραπείες χρειαζόταν η οικονομία.
Στους εορτασμούς για τα 90ά γενέθλια του Φρίντμαν, ο Μπεν Μπερνάνκι, παλαιότερα ένας λιγότερο ή περισσότερο Νεοκεϊνσιανός καθηγητής του Πρίνστον, και από τότε πρόεδρος της FED, δήλωσε χαρακτηριστικά για τη Μεγάλη Ύφεση: «Είχατε δίκιο. Το καταλάβαμε. Λυπόμαστε πολύ. Αλλά χάρη σε σας δεν πρόκειται να ξανασυμβεί». Το ξεκάθαρο μήνυμα ήταν πως ό,τι χρειαζόμαστε για να αποφύγουμε τις υφέσεις είναι όλο και όλο μια πιο έξυπνη FED.

Για όσον καιρό η μακροοικονομική πολιτική είχε αφεθεί στα χέρια του μαέστρου Γκρίνσπαν, χωρίς τα κεϊνσιανού τύπου προγράμματα τόνωσης της οικονομίας, οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» δεν είχαν λόγους να παραπονιούνται. (Δεν πίστευαν βέβαια ότι οι νομισματικές πολιτικές κάνουν καλό στην οικονομία, αλλά δεν πίστευαν ότι της κάνουν και κακό). Χρειάστηκε μια κρίση για να μας αποκαλύψει πόσο περιορισμένο ήταν το κοινό έδαφος ανάμεσα στα δύο ρεύματα και πόσο ακόμη και οι Νεοκεϊνσιανοί οικονομολόγοι έγιναν οπαδοί του Δρ. Πάνγλωσσου.



5. Κανείς δεν θα μπορούσε να την έχει προβλέψει…

Στις πρόσφατες πικρές οικονομικές συζητήσεις, η τυπική κατακλείδα προς εξυπηρέτηση κάθε σκοπιμότητας ήταν «κανείς δεν θα μπορούσε να την έχει προβλέψει...». Είναι ό,τι λες για καταστροφές που θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί, που θα έπρεπε να έχουν προβλεφθεί και που τελικά, είχαν προβλεφθεί από κάποιους λίγους οικονομολόγους, οι οποίοι λοιδορήθηκαν για τον κόπο τους.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την καλπάζουσα άνοδο και πτώση των τιμών των κατοικιών. Υπήρξαν ορισμένοι οικονομολόγοι, κυρίως ο Robert Shiller, που αναγνώρισαν τη φούσκα και προειδοποίησαν ότι αν έσκαγε, θα είχε οδυνηρές συνέπειες. Κι όμως, οι κορυφαίοι σχεδιαστές πολιτικής δεν κατάφεραν να δουν το προφανές.
Το 2004, ο Άλαν Γκρίνσπαν απαξίωνε τις συζητήσεις για τη φούσκα των κατοικιών: «Μια σοβαρή στρέβλωση των τιμών σε εθνικό επίπεδο», δήλωνε, είναι «πολύ απίθανη». Οι αυξήσεις στις τιμές των κατοικιών, έλεγε ο Μπεν Μπερνάνκι το 2005, «σε γενικές γραμμές αντανακλούν τα ισχυρά θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας».

Πώς τους διέφυγε η φούσκα; Για να είμαστε ειλικρινείς, τα επιτόκια ήταν ασυνήθιστα χαμηλά, κι αυτό πιθανώς εξηγεί εν μέρει την άνοδο των τιμών. Μπορεί να έχει επίσης να κάνει με το ότι ο Γκρίνσπαν και ο Μπερνάνκι ήθελαν να γιορτάσουν την επιτυχία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, που τράβηξε τη οικονομία έξω από την ύφεση του 2001. Η αναγνώριση του γεγονότος ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της επιτυχίας βασιζόταν στη δημιουργία μιας τεράστιας φούσκας, θα πάγωνε τους πανηγυρισμούς.

Αλλά υπήρχε και κάτι ακόμη που συνέβαλε: η γενική πεποίθηση ότι απλά δεν έχουμε φούσκες. Το εκπληκτικό όταν ξαναδιαβάζεις τις διαβεβαιώσεις του Γκρίνσπαν, είναι ότι δεν βασίζονταν σε στοιχεία – βασίζονταν στην απριόρι πεποίθησή του ότι πολύ απλά δεν μπορεί να υπάρξει φούσκα στην αγορά κατοικιών. Και οι θεωρητικοί της χρηματοοικονομικής ήταν ακόμη πιο άκαμπτοι σε αυτό το σημείο.

Σε μια συνέντευξή του το 2007, ο Eugene Fama, πατέρας της υπόθεσης των αποτελεσματικών αγορών, δήλωνε ότι «η λέξη 'φούσκα' δεν μου βγάζει κανένα νόημα». Και συνέχιζε εξηγώντας γιατί μπορούμε να εμπιστευόμαστε την αγορά κατοικιών: «Οι αγορές κατοικιών έχουν πιο περιορισμένη ρευστότητα, αλλά ο κόσμος είναι πολύ προσεκτικός όταν αγοράζει κατοικίες. Οι κατοικίες αποτελούν τυπικά τη μεγαλύτερη επένδυση που κάνουν οι άνθρωποι, έτσι το εξετάζουν πολύ και συγκρίνουν τιμές. Οι διαδικασίες τιμολόγησης στην αγορά κατοικιών είναι πολύ προσεγμένες».
Πράγματι οι αγοραστές κατοικιών συγκρίνουν σε γενικές γραμμές πολύ προσεκτικά τις τιμές – που σημαίνει ότι συγκρίνουν την τιμή της υποψήφιας προς αγορά κατοικίας με τις τιμές άλλων κατοικιών. Αλλά αυτό δεν μας λέει τίποτα για το αν δικαιολογούνται οι τιμές της αγοράς κατοικιών σε συνολικό επίπεδο. Έχουμε εδώ ξανά τα «οικονομικά του κέτσαπ»: επειδή τα δύο τέταρτα μιας φιάλης κέτσαπ στοιχίζουν δύο φορές όσο το ένα τέταρτο της μιας φιάλης, οι θεωρητικοί της χρηματοοικονομικής δηλώνουν ότι οι τιμές του κέτσαπ πρέπει να είναι σωστές.

Με δυο λόγια, η πίστη στις αποτελεσματικές χρηματοπιστωτικές αγορές δεν άφηνε πολλούς, αν όχι τους περισσότερους, οικονομολόγους να διακρίνουν την ανάδυση της μεγαλύτερης χρηματοπιστωτικής φούσκας στην ιστορία. Και η θεωρία των αποτελεσματικών αγορών διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στη μεγέθυνση αυτής της φούσκας στο πρώτο στάδιο.

Από τη στιγμή που η μη διαγνωσθείσα φούσκα έσκασε, αποκαλύφθηκαν οι αληθινοί κίνδυνοι των υποτιθέμενων ασφαλών στοιχείων ενεργητικού και ο εύθραυστος χαρακτήρας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα αμερικανικά νοικοκυριά ήρθαν αντιμέτωπα με την εξάτμιση πλούτου ύψους 13 τρις δολαρίων, χάθηκαν περισσότερες από 6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και το ποσοστό ανεργίας μοιάζει να κατευθύνεται σε ιστορικά υψηλά από τη δεκαετία του 1940. Συνεπώς, τι καθοδήγηση μας προσφέρουν τώρα τα σύγχρονα οικονομικά για να αντιμετωπίσουμε την παρούσα δύσκολη κατάστασή μας; Και μπορούμε να τα εμπιστευθούμε;


6. Ο καβγάς για τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας

Μεταξύ του 1985 και του 2007
, μια απατηλή ειρήνη είχε εγκατασταθεί στο πεδίο της μακροοικονομικής. Δεν υπήρχε πραγματική σύγκλιση απόψεων μεταξύ των κομματιών του «αλμυρού νερού» και του «γλυκού νερού». Ήταν όμως τα χρόνια της Μεγάλης Μετριοπάθειας – μια παρατεταμένη περίοδος κατά την οποία ο πληθωρισμός είχε τιθασευτεί κι οι υφέσεις ήταν σχετικώς ήπιες. Οι οικονομολόγοι του «αλμυρού νερού» θεωρούσαν ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα τα είχε όλα υπό έλεγχο. Οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» δεν πίστευαν ότι οι ενέργειες της FED ήταν πράγματι ευεργετικές, ήθελαν όμως να αφήνουν τα πράγματα να κυλούν.

Αλλά η κρίση έδωσε τέλος σε αυτή την απατηλή ειρήνη. Γιατί ξαφνικά οι περιορισμένου φάσματος τεχνοκρατικές πολιτικές που και οι δύο πλευρές ήταν πρόθυμες να αποδεχτούν δεν ήταν πια αποτελεσματικές – και η ανάγκη για μια πολιτική απάντηση ευρύτερου χαρακτήρα ξέθαψε τις παλιές διαμάχες, δίνοντάς τους νέο και πιο λυσσαλέο από κάθε άλλη φορά χαρακτήρα.

Γιατί αυτές οι περιορισμένου φάσματος τεχνοκρατικές πολιτικές δεν ήταν αποτελεσματικές; Η απάντηση, με μια λέξη, είναι «μηδέν».
Κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής ύφεσης, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα απαντά αγοράζοντας βραχυπρόθεσμα ομόλογα του δημοσίου από τις τράπεζες. Αυτό μειώνει τα επιτόκια των κρατικών χρεογράφων. Οι επενδυτές που αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις στρέφονται σε άλλα στοιχεία ενεργητικού, κίνηση που με τη σειρά της οδηγεί στη μείωση και των άλλων επιτοκίων. Και κατά φυσιολογικό τρόπο αυτή η μείωση των επιτοκίων οδηγεί τελικά στην οικονομική ανάκαμψη.

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αντιμετώπισε την ύφεση που άρχισε το 1990 συμπιέζοντας τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια από το 9% στο 3%. Αντιμετώπισε την ύφεση που άρχισε το 2000 μειώνοντας τα επιτόκια από το 6,5% στο 1%. Και προσπάθησε να αντιμετωπίσει την παρούσα ύφεση οδηγώντας τα επιτόκια από το 5,25% κοντά στο 0. Αλλά αποδείχτηκε ότι το μηδέν δεν ήταν αρκετά χαμηλό για να δώσει τέλος στην παρούσα ύφεση. Και η FED δεν μπορεί να ωθήσει τα επιτόκια κάτω του μηδενός, αφού με επιτόκια κοντά στο μηδέν, οι επενδυτές απλά κρατούν τα λεφτά τους, δεν δανείζουν. Έτσι από τα τέλη του 2008, κι ενώ τα επιτόκια ήταν βασικά στο επίπεδο που οι μακροοικονομολόγοι αποκαλούν «ζώνη του μηδενός», η δε ύφεση εξακολουθούσε να βαθαίνει, οι συμβατικές νομισματικές πολιτικές είχαν εξαντλήσει όλη τους τη δυναμική.

Τι θα πει αυτό; Ήταν η δεύτερη φορά που η Αμερική βρίσκονταν στη «ζώνη του μηδενός», με την προηγούμενη κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης. Και ήταν ακριβώς η παρατήρηση ότι υπήρχε ένα κατώτατο όριο στα επιτόκια που είχε οδηγήσει τον Κέινς να υποστηρίξει την αύξηση των κρατικών δαπανών. Όταν οι νομισματικές πολιτικές είναι αναποτελεσματικές και δεν μπορούν να πείσουν τον ιδιωτικό τομέα να αυξήσει τις δαπάνες του, πρέπει να πάρει τη θέση του ο δημόσιος τομέας στηρίζοντας την οικονομία. Τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας είναι η κεϊνσιανή απάντηση στην οικονομική κατάσταση με χαρακτήρα ύφεσης, στην οποία τώρα βρισκόμαστε.

Είναι λοιπόν αυτή η κεϊνσιανή σκέψη που στηρίζει την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα – και οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» είναι έξαλλοι. Για 25 ή κάπου τόσα χρόνια, ανέχτηκαν τις προσπάθειες της FED να διαχειριστεί την οικονομία, αλλά η επιστροφή σε πολιτικές πλήρως εμπνευσμένες από τον κεϊνσιανισμό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Το 1980, ο Lucas, του Πανεπιστημίου του Σικάγο, έγραφε ότι τα κεϊνσιανά οικονομικά είναι τόσο γελοία που «στα ερευνητικά σεμινάρια, κανείς πια δεν παίρνει την κεϊνσιανή θεωρία στα σοβαρά• το ακροατήριο αρχίζει τους ψιθύρους και τα χάχανα». Η παραδοχή ότι ο Κέινς ήταν κατά βάση σωστός, μετά από όλα αυτά, θα ήταν ένας πολύ ταπεινωτικός ξεπεσμός.

Έτσι ο Cohrane του Σικάγο, βαθύτατα προσβεβλημένος με την ιδέα ότι οι κρατικές δαπάνες μπορούν να αμβλύνουν την παρούσα ύφεση, δήλωσε: «Όλα αυτά δεν τα διδάσκει κανείς πια, ούτε καν στους προπτυχιακούς φοιτητές μετά τη δεκαετία του 1960... [Οι κεϊνσιανές ιδέες] Είναι παραμύθια που έχουν αποδειχτεί ψευδή. Είναι πολύ ανακουφιστικό σε πιεστικούς καιρούς να επιστρέφουμε στα παραμύθια που ακούσαμε παιδιά, αλλά αυτό δεν τα καθιστά λιγότερο ψέματα». (Είναι μια ένδειξη τού πόσο βαθιά άνοιξε το χάσμα ανάμεσα στους οικονομολόγους του «γλυκού» και του «αλμυρού νερού» το ότι ο Cohrane δεν πιστεύει πως υπάρχει «κανείς» που να διδάσκει πια αυτές τις ιδέες, ενώ στην πραγματικότητα διδάσκονται σε πανεπιστήμια όπως το Πρίνστον, το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ).

Εν τω μεταξύ οι οικονομολόγοι του «αλμυρού νερού» που τόσα χρόνια παρηγορούνταν με την πίστη ότι το μεγάλο χάσμα στη μακροοικονομική είχε περιοριστεί, εξεπλάγησαν όταν συνειδητοποίησαν ότι οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» δεν είχαν διαβάσει τίποτα.
Οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» που έριχναν το ανάθεμα στα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας δεν έμοιαζαν με ακαδημαϊκούς, οι οποίοι εξέτασαν τα κεϊνσιανά επιχειρήματα και τα βρήκαν λειψά. Έδειχναν άνθρωποι που δεν είχαν την παραμικρή ιδέα για το τι αφορούσαν τα κεϊνσιανά οικονομικά, οι οποίοι αναβίωναν τις προ του 1930 απατηλές κοινοτοπίες με την πεποίθηση ότι έλεγαν κάτι νέο και εμβριθές.

Και δεν ήταν μόνο οι ιδέες του Κέινς που έμοιαζε να έχουν ξεχαστεί. Όπως έδειξε ο Brad DeLong του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ στην ελεεινολογία του για τη «διανοητική κατάρρευση» της Σχολής του Σικάγο, η παρούσα στάση της Σχολής ισοδυναμεί με συνολική απόρριψη των ιδεών ακόμα και του Φρίντμαν. Ο Φρίντμαν πίστευε ότι για τη σταθεροποίηση της οικονομίας έπρεπε να χρησιμοποιείται η πολιτική της Ομοσπονδιακής Τράπεζας και όχι οι μεταβολές στις κρατικές δαπάνες, αλλά ποτέ δεν υποστήριξε ότι η αύξηση των κρατικών δαπανών δεν μπορεί, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, να αυξήσει την απασχόληση. Στην πραγματικότητα ξαναδιαβάζοντας την περίληψη των ιδεών του Φρίντμαν στο «Ένα Θεωρητικό Πλαίσιο για τη Νομισματική Ανάλυση» («A Theoretical Framework for Monetary Analysis») του 1970, κάνει εντύπωση πόσο μοιάζουν με του Κέινς.
Και σίγουρα ο Φρίντμαν ποτέ δεν κατέληξε στην ιδέα ότι η μαζική ανεργία αντιπροσωπεύει μια εθελοντική περιστολή της εργασιακής προσπάθειας ή στην ιδέα ότι οι υφέσεις είναι στην πραγματικότητα θετικές για την οικονομία. Κι όμως η παρούσα γενιά των οικονομολόγων του «γλυκού νερού» έχει διατυπώσει και τα δύο αυτά επιχειρήματα.

Έτσι ο Ceasy Mulligan του Σικάγο υπαινίσσεται ότι η ανεργία είναι τόσο υψηλή επειδή πολλοί εργαζόμενοι επιλέγουν να μην δουλέψουν: «Οι εργαζόμενοι έρχονται αντιμέτωποι με οικονομικά κίνητρα που τους ενθαρρύνουν να μην εργαστούν... Η μείωση της απασχόλησης ερμηνεύεται περισσότερο με περιορισμούς της προσφοράς εργασίας (τη διάθεση προς εργασία του κόσμου) και λιγότερο της ζήτησης για εργασία (τον αριθμό των εργαζομένων που χρειάζεται να προσλάβουν οι εργοδότες)».
Ο Mulligan συγκεκριμένα υποστήριξε ότι οι εργαζόμενοι επιλέγουν να μείνουν άνεργοι επειδή η συγκεκριμένη επιλογή ενισχύει τις πιθανότητές τους να δεχτούν κρατική στήριξη για το στεγαστικό τους δάνειο. Και ο Cohrane διακηρύσσει ότι η υψηλή ανεργία είναι στην πραγματικότητα θετική: «Έπρεπε να έχουμε ύφεση. Ο κόσμος που περνάει τη ζωή του χτυπώντας καρφιά στη Νεβάδα χρειάζεται να κάνει μια αλλαγή».

Προσωπικά, αυτό το βρίσκω τρελό. Γιατί χρειάζεται μαζική ανεργία από άκρη σε άκρη της χώρας για να εγκαταλείψουν κάποιοι μαραγκοί τη Νεβάδα; Μπορεί να υποστηρίξει κανείς στα σοβαρά ότι χάσαμε 6,7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας επειδή λιγότεροι Αμερικανοί θέλουν τώρα να δουλέψουν; Αλλά αναπόφευκτα οι οικονομολόγοι του «γλυκού νερού» θα παγιδεύονταν σ' αυτό το αδιέξοδο. Αν αρχίζεις με την υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι πλήρως ορθολογικοί και οι αγορές πλήρως αποτελεσματικές, οφείλεις να συμπεράνεις ότι η ανεργία είναι θεληματική και οι υφέσεις επιθυμητές.

Αλλά αν η κρίση έσπρωξε τους οικονομολόγους του «γλυκού νερού» στον παραλογισμό, τροφοδότησε και μεταξύ των οικονομολόγων του «αλμυρού νερού» μια βαθύτατη ενδοσκόπηση. Το δικό τους θεωρητικό πλαίσιο, σε αντίθεση με της Σχολής του Σικάγο, επιτρέπει την πιθανότητα της μη θεληματικής ανεργίας και επίσης θεωρεί τις υφέσεις αρνητικές. Αλλά τα νεοκεϊνσιανά μοντέλα που είχαν καταλήξει να κυριαρχούν στη διδασκαλία και την έρευνα, υπέθεταν ότι τα άτομα είναι πλήρως ορθολογικά και οι χρηματοπιστωτικές αγορές πλήρως αποτελεσματικές.

Για να δημιουργήσουν χώρο για την παρούσα κρίση στα μοντέλα τους, οι Νεοκεϊνσιανοί είναι υποχρεωμένοι να εισαγάγουν κάποιον συντελεστή σφάλματος που για μη προσδιορισμένους λόγους πιέζει προσωρινά την ιδιωτική κατανάλωση. (Αυτό ακριβώς έκανα εγώ σε μέρος της δουλειάς μου).
Αν όμως η ανάλυση του πού βρισκόμαστε τώρα βασίζεται σε αυτό τον συντελεστή σφάλματος, τι εμπιστοσύνη μπορούμε να έχουμε στις προβλέψεις των μοντέλων μας για το πού πηγαίνουμε;
Με δυο λόγια, η κατάσταση της μακροοικονομικής δεν είναι καλή. Προς τα πού οδεύει, συνεπώς, το επάγγελμα από εδώ και πέρα;


7. Ατέλειες και τριβές

Τα οικονομικά, ως κλάδος, περιήλθαν σε αυτήν την προβληματική κατάσταση επειδή οι οικονομολόγοι σαγηνεύτηκαν από το όραμα της τέλειας και απαλλαγμένης από τριβές αγοράς. Για να αποκαταστήσει το επάγγελμα την τιμή του, θα πρέπει να συμβιβαστεί με μια λιγότερο ελκυστική θεώρηση – μιας οικονομίας της αγοράς που ναι μεν έχει πολλές αρετές αλλά είναι επίσης διάτρητη από ατέλειες και τριβές.

Τα καλά νέα είναι ότι δεν πρέπει να αρχίσουμε από την αρχή. Ακόμα και στο απόγειο των οικονομικών των τέλειων αγορών, γινόταν πολλή θεωρητική δουλειά για τους τρόπους με τους οποίους η πραγματική οικονομία αποκλίνει από το θεωρητικό ιδεώδες. Αυτό που κατά πάσα πιθανότητα θα γίνει τώρα – στην πραγματικότητα ήδη γίνεται – είναι ότι τα «οικονομικά των ατελειών και των τριβών» θα περάσουν από την περιφέρεια της οικονομικής ανάλυσης στο κέντρο της.

Υπάρχει ένα ήδη καλά αναπτυγμένο παράδειγμα του τύπου των οικονομικών που έχω κατά νου: είναι η σχολή σκέψης που είναι γνωστή σαν συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά. Οι θεράποντες αυτής της προσέγγισης δίνουν έμφαση σε δύο πράγματα.

Πρώτον
, ότι οι επενδυτές του πραγματικού κόσμου λίγο μοιάζουν με τους ψυχρούς υπολογιστές της θεωρίας των αποτελεσματικών αγορών. Αντιθέτως, υπόκεινται σε μεγάλο βαθμό στη συμπεριφορά του κοπαδιού, σε εξάρσεις παραλογισμού και σε αδικαιολόγητους πανικούς.
Δεύτερον, ότι ακόμα κι εκείνοι που προσπαθούν να πάρουν αποφάσεις στη βάση των ψυχρών υπολογισμών, συχνά διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να το κάνουν, καθώς τα προβλήματα της εμπιστοσύνης, της αξιοπιστίας και της περιορισμένης εγγυητικής ισχύος, τους υποχρεώνουν να ακολουθούν το κοπάδι.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο σημείο: ακόμη και στο απόγειο της υπόθεσης των αποτελεσματικών αγορών, ήταν προφανές ότι πολλοί επενδυτές στον πραγματικό κόσμο δεν ήταν τόσο ορθολογικοί όσο υπέθεταν τα κυρίαρχα μοντέλα. Ο Λάρι Σάμερς άρχισε κάποτε ένα άρθρο για τα χρηματοοικονομικά δηλώνοντας: «Υπάρχουν βλάκες. Ρίξτε μια ματιά γύρω σας». Για τι είδους βλάκες (ο προτεινόμενος ακαδημαϊκός όρος είναι «χρηματιστές [traders] θορύβου») μιλάμε;

Τα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά, αντλώντας από το ευρύτερο πλαίσιο που είναι γνωστό ως συμπεριφορικά οικονομικά, προσπαθούν να απαντήσουν στο συγκεκριμένο ερώτημα συσχετίζοντας τον προφανή παραλογισμό των επενδυτών με γνωστούς προϊδεασμούς των ανθρώπινων γνωσιακών διαδικασιών, όπως είναι η τάση να νοιαζόμαστε περισσότερο για τις μικρές ζημιές από ό,τι για τα μικρά κέρδη ή η τάση να κάνουμε πολύ εύκολα προβολές από μικρά δείγματα (για παράδειγμα, υποθέσεις ότι επειδή οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν για κάποια λίγα προηγούμενα χρόνια, θα συνεχίσουν να αυξάνονται).

Έως την κρίση, οι υποστηρικτές των αποτελεσματικών αγορών απαξίωναν τα τεκμήρια που παρουσίαζαν τα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά και τα αντιμετώπιζαν σαν συλλογή «στοιχείων παραδοξότητας» χωρίς πραγματική σημασία. Είναι δύσκολο όμως να υποστηριχτεί αυτή η θέση τώρα πια, που η κατάρρευση μιας τεράστιας φούσκας – μιας φούσκας που ορθά διέγνωσαν οικονομολόγοι των συμπεριφορικών χρηματοοικονομικών όπως ο Robert Shiller του Γέιλ, συσχετίζοντάς την με προηγούμενα επεισόδια «εξάρσεων παραλογισμού» – έχει γονατίσει την παγκόσμια οικονομία.

Σε ό,τι αφορά το δεύτερο σημείο: ας υποθέσουμε ότι πράγματι υπάρχουν βλάκες. Το θέμα είναι πόσο μετρούν. Όχι πολύ, είχε υποστηρίξει σε ένα σημαίνον άρθρο του το 1950 ο Μίλτον Φρίντμαν: οι έξυπνοι επενδυτές κάνουν χρήματα αγοράζοντας όταν οι βλάκες πουλούν και πουλώντας όταν οι βλάκες αγοράζουν και κατά τη συγκεκριμένη διαδικασία σταθεροποιούνται οι αγορές. Αλλά το δεύτερο επιχείρημα των συμπεριφορικών χρηματοοικονομικών λέει ότι ο Φρίντμαν έχει κάνει λάθος, ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ενίοτε άκρως ασταθείς και στη σημερινή συγκυρία είναι δύσκολο να το απορρίψουμε.

Σε αυτό το πνεύμα, το άρθρο με τη μεγαλύτερη επιρροή ήταν μια δημοσίευση του Andrei Shleifer του Χάρβαρντ και του Robert Vishny του Σικάγο το 1997, που ισοδυναμούσε με μια επίσημη διατύπωση της παλιάς ρήσης ότι «οι αγορές μπορούν να μείνουν παράλογες περισσότερο από ό,τι εσύ μπορείς να μείνεις φερέγγυος». Όπως έδειξαν, εκείνοι που κάνουν αρμπιτράζ – οι άνθρωποι που υποτίθεται ότι αγοράζουν στα χαμηλά και πωλούν στα ψηλά – χρειάζονται κεφάλαια για να κάνουν τη δουλειά τους. Και μια σοβαρή βουτιά των τιμών των στοιχείων ενεργητικού, ακόμα και αν δεν βγάζει νόημα σε όρους θεμελιωδών μεγεθών της οικονομίας, τείνει να εξαλείψει αυτά τα κεφάλαια. Ως αποτέλεσμα, το έξυπνο χρήμα υποχρεώνεται να εγκαταλείψει την αγορά και οι τιμές μπορούν να κινηθούν σε μια σπειροειδή πτώση.

Η έκταση της παρούσας χρηματοπιστωτικής κρίσης μοιάζει σαν ένα κλασικό μάθημα περί των κινδύνων της χρηματοπιστωτικής αστάθειας. Και οι γενικές ιδέες που αποτελούν τα θεμέλια των μοντέλων της χρηματοπιστωτικής αστάθειας αποδείχτηκε ότι είχαν μεγάλη σχέση με την οικονομική πολιτική που υιοθετήθηκε• η εστίαση στα εξαντλούμενα κεφάλαια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ήταν που οδήγησε στη λήψη των μέτρων που πάρθηκαν μετά την κατάρρευση της Lehman και φαίνεται ότι αυτά τα μέτρα λειτούργησαν επιτυχώς, για την αποτροπή μιας ακόμα μεγαλύτερης χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης.

Εν τω μεταξύ τι γίνεται με την μακροοικονομική; Τα πρόσφατα γεγονότα διέψευσαν κατά τρόπο αποφασιστικό την ιδέα ότι οι υφέσεις αποτελούν μια βέλτιστη απάντηση σε διακυμάνσεις που συντελούνται στους ρυθμούς της τεχνολογικής προόδου. Η μόνη εύλογη εξήγηση τώρα πια για τον κλάδο μπορεί να δοθεί από μια λιγότερο ή περισσότερο κεϊνσιανή θεώρηση. Κι όμως, τα τυπικά νεοκεϊνσιανά μοντέλα δεν έχουν αφήσει χώρο για την εξέταση μιας κρίσης σαν την παρούσα, επειδή τα μοντέλα αυτά είχαν κατά βάση αποδεχτεί την προσέγγιση του χρηματοπιστωτικού τομέα που απέρρεε από τη θεωρία των αποτελεσματικών αγορών.

Υπάρχουν όμως κάποιες εξαιρέσεις. Μια γραμμή εργασίας, που εισήγαγε μάλιστα ο Μπεν Μπερνάνκι σε συνεργασία με τον Mark Gentler του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, αποδίδει την έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η έλλειψη επαρκών εγγυήσεων μπορεί να εμποδίσει την ικανότητα των επιχειρήσεων να αντλήσουν κεφάλαια και να ακολουθήσουν τις επενδυτικές ευκαιρίες.
Μια ανάλογη γραμμή εργασίας, που κατά βάση εγκαθίδρυσε ο συνάδελφός μου στο Πρίνστον Nobuhiro Kiyotaki μαζί με τον John Moore του London School of Economics, υποστηρίζει ότι οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων όπως είναι τα ακίνητα, μπορούν να υποστούν αυτοενισχυόμενες κάμψεις που στη συνέχεια συμπιέζουν τη συνολική οικονομία. Αλλά έως τώρα η συζήτηση για τις επιπτώσεις των δυσλειτουργικών χρηματοοικονομικών δεν ήταν στον πυρήνα ούτε καν των κεϊνσιανών οικονομικών. Αυτό σαφώς πρέπει να αλλάξει.


8. Ασπαζόμενοι ξανά τον Κέινς

Να λοιπόν τι πιστεύω ότι πρέπει να κάνουν οι οικονομολόγοι:
Καταρχήν
, πρέπει να αντικρίσουν κατά πρόσωπο την άβολη πραγματικότητα του ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές απέχουν πολύ από την τελειότητα, ότι υπόκεινται σε εκπληκτικές πλάνες και στην τρέλα του πλήθους.
Κατά δεύτερον, πρέπει να παραδεχτούν – και αυτό θα είναι πολύ δύσκολο για τον κόσμο που ψιθύριζε και χαχάνιζε με τον Κέινς – ότι τα κεϊνσιανά οικονομικά παραμένουν το καλύτερο θεωρητικό πλαίσιο που διαθέτουμε για να βγάλουμε νόημα με τις κάμψεις και τις υφέσεις.
Και τρίτον, πρέπει να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να ενσωματώσουν τις πραγματικότητες της χρηματοπιστωτικής σφαίρας στη μακροοικονομική.

Πολλοί οικονομολόγοι θα βρουν αυτές τις αλλαγές άκρως ενοχλητικές. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος, αν γίνει ποτέ, μέχρις ότου οι νέες, πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις της χρηματοοικονομκής και της μακροοικονομικής προσφέρουν τον ίδιο τύπο σαφήνειας, πληρότητας και καθαρής ομορφιάς που χαρακτηρίζει την πλήρη νεοκλασική προσέγγιση. Αυτό θα αποτελέσει για κάποιους οικονομολόγους λόγο προσκόλλησης στη νεοκλασική θεωρία, παρά τη συντριπτική της αποτυχία να βγάλει νόημα από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις τριών γενεών. Η παρούσα φάση πάντως, δείχνει να είναι μια καλή συγκυρία για να θυμηθούμε τα λόγια του H. L. Mencken: «Υπάρχει πάντοτε μια εύκολη λύση για κάθε ανθρώπινο πρόβλημα – εύτακτη, εύλογη και λανθασμένη».

Σε ό,τι έχει να κάνει με το απολύτως ανθρώπινο πρόβλημα των κάμψεων και των υφέσεων, οι οικονομολόγοι πρέπει να εγκαταλείψουν την εύτακτη μα λανθασμένη λύση που βασίζεται στην υπόθεση ότι όλοι είναι ορθολογικοί και οι αγορές λειτουργούν με τέλειο τρόπο. Η θεώρηση που προκύπτει καθώς ο κλάδος ξανασκέφτεται τα θεμέλιά του μπορεί να μην είναι τόσο ξεκάθαρη. Σίγουρα δεν θα είναι τόσο εύτακτη. Αλλά μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα έχει το πλεονέκτημα να είναι, τουλάχιστον εν μέρει, ορθή.


1 Paul Krugman, «How Did Economists Get It So Wrong?», New York Times 06/09/2009, http://www.nytimes.com/2009/09/06/magazine/06Economic-t.html?_r=1

.
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
Δάκης Μαυροφρείδης
Πρύτανης


Εγγραφή: 22 Ιαν 2007
Δημοσιεύσεις: 2627
Τόπος: Αθήνα

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Τρι Σεπ 22, 2015 11:04 pm    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

Βλέπω καλά;

Έγραψε ο antanion;
_________________
Δεν υπάρχει τίποτα πιο θαυμαστό και αξιόλογο από την ανάδειξη του ωραίου. Αρκεί, ο σκοπός της ίδιας της πράξης να μην αναλώνεται μέσα σε μια ανερμάτιστη και φλύαρη ματαιοδοξία

Δ.Μ.

http://d-mavrofrides.simplesite.com
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος Αποστολή email
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Σαβ Σεπ 26, 2015 12:18 pm    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

Όχι.

Ευτυχώς όμως που ρώτησες, γιατί συχνά με μπερδεύουν με τον Κρούγκμαν.

Cool
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Κυρ Σεπ 27, 2015 3:37 am    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

.

http://www.kathimerini.gr/769831/opinion/epikairothta/politikh/oi-treis-aytapates-twn-antieyrwpaistwn

Οι τρεις αυταπάτες των αντιευρωπαϊστών

Γιώργος Παγουλάτος

01/06/2014

Βάναυσοι και ετερόκλητοι, προπετείς και θορυβώδεις, οι εχθροί της Ενωμένης Ευρώπης είναι εντός των πυλών. Σωβινιστές και αγριεμένοι αντικαπιταλιστές, νεοναζί και μέθυσοι, τσαρλατάνοι και δημαγωγοί, στάζουν μίσος, κολακεύουν φοβίες, τοκίζουν στην αγανάκτηση. Έχουν μια απλή λύση για κάθε σύνθετο πρόβλημα: για όλα φταίει η Ε.Ε. και το ευρώ, η διάλυσή τους όλα θα τα θεραπεύσει. Θέλουν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στα γόνατα και το κεφάλι της Κομισιόν στο πιάτο.


H αντιευρωπαϊκή ψήφος τρέφεται από τη μετανάστευση και την οικονομική κρίση, και καταναλώνει τρεις μεγάλες αυταπάτες:


Αυταπάτη 1: Θα λύσουμε τη μετανάστευση με λιγότερη Ευρώπη.
Η μετανάστευση προσλαμβανόταν ως απειλή για τους ανειδίκευτους εργάτες. Όμως τώρα και τα μεσαία στρώματα τσιμπούν το δόλωμα της ξενοφοβίας. Ευρωσκεπτικιστές του Βορρά θέλουν τις επιχειρήσεις τους να λειτουργούν ελεύθερα στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά τους πολίτες της να μην μπορούν να έρθουν στη χώρα τους. Πολίτες του Νότου, από όπου έφευγαν άλλοτε οι μετανάστες για να εργαστούν στον ευρωπαϊκό Βορρά, τώρα αρνούνται το δικαίωμα αυτό σε οικονομικούς πρόσφυγες που αναζητούν μια καλύτερη μοίρα στη Μεσόγειο.

Καμία χώρα δεν μπορεί να σφραγίσει τα σύνορά της στη μετανάστευση. Για χώρες της Μεσογείου είναι η απόλυτη φενάκη. Οι αντιευρωπαϊστές στον Νότο ζητούν λιγότερη Ευρώπη την ίδια στιγμή που απαιτούν περισσότερη ευρωπαϊκή βοήθεια στη φύλαξη των συνόρων. Οι αντιευρωπαϊστές στον Βορρά καταγγέλλουν ότι οι μετανάστες κοστίζουν σε κοινωνικές παροχές. Ξεχνούν τα οφέλη για την οικονομία και το ασφαλιστικό τους σύστημα, ξεχνούν ότι η ενσωμάτωση μεταναστών είναι δημογραφική τόνωση για μια Ευρώπη που γερνάει. Μπορεί να υπάρξει καλύτερη υποστήριξη των χωρών υποδοχής χωρίς ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική;


Αυταπάτη 2: Θα έχουμε περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη με λιγότερη Ευρώπη.
Ο αριστερός ευρωσκεπτικισμός στηλιτεύει την εντεινόμενη ανισότητα και επιβάρυνση των μεσαίων και αδύναμων στρωμάτων. Πράγματι, οι ευρωπαϊκές οικονομίες εφαρμόζουν προγράμματα λιτότητας που μειώνουν εισοδήματα και περικόπτουν το κοινωνικό κράτος. Το υψηλό δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη προοιωνίζεται φορολογικά βάρη και περιστολή δαπανών. Όμως, ας το δούμε λίγο προσεκτικότερα.

Το δημοσιονομικό πρόβλημα μπορεί να επιβαρύνει λιγότερο τους εργαζόμενους, τις παραγωγικές επιχειρήσεις, το κοινωνικό κράτος, εάν διευρυνθεί η φορολογική βάση και αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή μεγάλων πολυεθνικών και υψηλού πλούτου. Η καταπολέμηση τραπεζικών και φορολογικών παραδείσων, όπως και η φορολόγηση των βραχυπρόθεσμων χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, μπορεί να γίνει μόνο μέσα από συντονισμένη δράση μιας πολιτικά ισχυρής Ε.Ε.

Ο φορολογικός ανταγωνισμός επιτρέπει στις πολυεθνικές επιχειρήσεις να παίζουν τις κυβερνήσεις τη μια εναντίον της άλλης, σε καθεστώς ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων, συμπιέζοντας τους φορολογικούς συντελεστές, στερώντας έσοδα στο κοινωνικό κράτος. Ο στενότερος φορολογικός συντονισμός στην Ευρώπη θα επιτρέψει να αυξηθούν τα έσοδα των κυβερνήσεων χωρίς μαζική φυγή επιχειρήσεων και αποεπένδυση. Επομένως, για φορολογική δικαιοσύνη, η λύση είναι περισσότερη ευρωπαϊκή ενοποίηση, ξεκινώντας από ενισχυμένη συνεργασία στην ΟΝΕ.


Αυταπάτη 3: Θα έχουμε εθνική οικονομική ανεξαρτησία με λιγότερη Ευρώπη.
Ασυντόνιστες οικονομικές πολιτικές, λειψή αρχιτεκτονική και ανεπαρκή εργαλεία της ΟΝΕ, λάθη και παραλείψεις εθνικά και ευρωπαϊκά, οδήγησαν όλα στη σφοδρότερη οικονομική κρίση. Όμως η λύση της επιστροφής στα εθνικά νομίσματα δεν υπάρχει, θα ήταν συλλογικά καταστροφική. Και θα οδηγούσε επίσης ξανά στον φαύλο κύκλο των ανταγωνιστικών υποτιμήσεων, της νομισματικής αστάθειας, και τελικά της διάλυσης της Ευρώπης.

Κανείς δεν μπορεί μόνος του. Ούτε καν η Γερμανία, που εκτός ευρωπαϊκού πλαισίου θα ήταν απλώς μια μεσαία δύναμη σε έναν παγκόσμιο ανταγωνισμό ανερχόμενων γιγάντων. Η ψευδαίσθηση της εθνικής κυριαρχίας, για τους οικονομικά ισχυρούς, είναι μια απατηλή ρητορεία. Για τους αδύναμους, είναι καθαρή ανοησία. Όσοι ελπίζουν να αφαιρέσουν αρμοδιότητες από την Ε.Ε. νομίζοντας ότι έτσι ενισχύουν την εθνική τους κυριαρχία, δεν κάνουν άλλο από το να γκρεμίζουν τους τοίχους του κοινού Ευρωπαϊκού σπιτιού που μας προστατεύει από τις θύελλες της παγκοσμιοποίησης.

Οι εθνικιστές του Βορρά σφυροκοπούν τις ρυθμίσεις των Βρυξελλών, που τάχα εμποδίζουν τη βιομηχανία τους να αναπτυχθεί, αλλά οι χώρες τους οφείλουν το μεγαλύτερο όγκο εξαγωγών τους στην ενιαία αγορά. Οι ευρωσκεπτικιστές της αριστεράς στον Νότο διεκδικούν τα πάντα από την Ε.Ε. (διαγραφή χρέους, ευρωομόλογο, περισσότερα κονδύλια, σχέδιο Μάρσαλ) χωρίς όμως να δεσμεύονται σε τίποτα απέναντί της. Θέλουν δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις, ή (όπως το σύνθημα της ευρωφοβικής συνιστώσας του ΣΥΡΙΖΑ που επικράτησε) «καμιά θυσία για το ευρώ». Προφανώς καμία Ευρώπη αλληλεγγύης δεν οικοδομείται στην απουσία εθνικής ευθύνης, και καμία αμοιβαιοποίηση χρέους δεν νοείται χωρίς εγγυήσεις δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Η έξοδος στην ανάπτυξη και την απασχόληση περνάει από στενότερη οικονομική ενοποίηση και ισχυρότερα ευρωπαϊκά εργαλεία. Θα απαιτήσει βέβαια εθνικές μεταρρυθμίσεις, αναπτυξιακή στροφή της Ε.Ε., και επεκτατικότερη πολιτική της ΕΚΤ. Το σύνθημα του Ματέο Ρέντσι, που με 40% στις ευρωεκλογές έσωσε την τιμή της προοδευτικής Ευρώπης στην Ιταλία, συνοψίζει τη δραματικότητα της πρόκλησης: «Οποιος θέλει να σώσει την Ευρώπη πρέπει να αλλάξει την Ευρώπη».


.
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Δευ Σεπ 28, 2015 3:25 am    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

.


http://aristeristrouthokamilos.blogspot.gr/2011/03/blog-post_2291.html


Από τη χρεοκοπία στην αυτογνωσία

των Ορέστη Καλογήρου, Γιώργου Καρρά, Βάσως Κιντή, Μάνου Ματσαγγάνη, Ελίζας Παπαδάκη, Δαμιανού Παπαδημητρόπουλου *

27-03-2011


Υπάρχουν ζητήματα που βρίσκονται εκτός δημοκρατικών διαδικασιών, που δεν μπορούν να τεθούν σε ψηφοφορία.
Δεν μπορούμε για παράδειγμα να ψηφίσουμε για το αν ισχύουν, ή όχι, οι νόμοι του Νεύτωνα – είναι άλλες οι διαδικασίες μέσω των οποίων θα αποφανθούμε για την εγκυρότητα ή μη των νόμων αυτών. Αν εμείς, παρ' όλα αυτά, θελήσουμε να θέσουμε τους νόμους του Νεύτωνα σε ψηφοφορία, το πραγματικό νόημα της ψηφοφορίας αυτής δεν θα είναι η εγκυρότητα των νόμων, αλλά το κατά πόσον εμείς θέλουμε να τους λαμβάνουμε υπ' όψη ή θέλουμε να τους αγνοούμε (και ενδεχομένως να φάμε το κεφάλι μας). Σε κάθε περίπτωση οι φυσικοί νόμοι υπάρχουν έξω από μας. Σε μας το μόνο που μένει είναι να συγχρονίσουμε τη σκέψη μας με αυτούς, να τους καταστήσουμε (και μαζί να καταστήσουμε και τους εαυτούς μας) έλλογους, ή να μην το κάνουμε: τούτο το τελευταίο μεταφερόμενο στο επίπεδο της κοινωνίας είναι υπό την ευρεία έννοια ο λαϊκισμός.

Οι κοινωνικοί και οικονομικοί νόμοι δεν είναι ακριβώς σαν τους νόμους της φύσης, αναλλοίωτοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σε κάθε χρονική περίοδο δεν ισχύουν συγχρονικά τέτοιοι νόμοι. Με αυτή (και μόνο με αυτή) την έννοια, όσα ισχύουν για το φυσικό περιβάλλον και τους νόμους του, ισχύουν, τηρουμένων των αναλογιών, και για τα κάθε λογής περιβάλλοντα (κοινωνικό, οικονομικό κ.λπ.) εντός των οποίων βρισκόμαστε και η ισχύς των οποίων εκφεύγει των ορίων της ελληνικής δημοκρατίας. Θα οφείλαμε ανά πάσα στιγμή να γνωρίζουμε το περιβάλλον αυτό και –στο βαθμό που δεν μπορούμε έτσι απλά, διά προεδρικού διατάγματος, να το αλλάξουμε– να το λαμβάνουμε υπ' όψη μας. Η ιστορία των τελευταίων τριάντα χρόνων στη χώρα μας, που είναι ακριβώς η ιστορία του λαϊκισμού, εντός του οποίου όλοι, μα κυριολεκτικά όλοι, είμαστε βουτηγμένοι, είναι αδιαλείπτως και σε περίοδο προϊούσας παγκοσμιοποίησης μια ιστορία άγνοιας περιβάλλοντος, νόμων και κανόνων, μια ιστορία έκρηξης ενός ιδιόμορφου ελληνικού βολονταρισμού. Αυτή την άγνοια περιβάλλοντος η Αριστερά την ονομάζει αντίσταση και ανυπακοή, σε πείσμα της δικής μας παιδείας, που δεν τη θεωρούμε δα λιγότερο αριστερή από των άλλων, σύμφωνα με την οποία αντίσταση σημαίνει να αντιπαλεύεις κάτι προκειμένου να το αλλάξεις κι όχι απλώς να το αγνοείς.

Ένα μόνο παράδειγμα άγνοιας αντικειμενικών συνθηκών θα φέρουμε από το παρελθόν, γιατί σκοπός μας εδώ δεν είναι να κάνουμε ιστορία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και ενώ η Ελλάδα έχει μόλις εισέλθει στην «Κοινή Αγορά», στην ελεύθερη αγορά της Ευρώπης, και επομένως βρίσκεται μέσα σε ένα περιβάλλον το οποίο δεν ελέγχει, το ΠΑΣΟΚ εφευρίσκει ένα υβριδικό οικονομικό μοντέλο, το οποίο θα μπορούσαμε να το κωδικοποιήσουμε ως εξής: παράγουμε καπιταλιστικά, αμειβόμαστε σοσιαλιστικά, καταναλώνουμε ελεύθερα και παγκοσμιοποιημένα.
Μέσα σε λίγα χρόνια, ένα μεγάλο μέρος της μη ανταγωνιστικής ελληνικής παραγωγικής βάσης αφανίστηκε από προσώπου γης, ένα άλλο κομμάτι κατέληγε στο Δημόσιο υπό τη μορφή των προβληματικών επιχειρήσεων. Στο εξής ένας ολοένα συρρικνούμενος και ασθενικός ιδιωτικός τομέας είχε να θρέψει έναν διογκωμένο και διογκούμενο δημόσιο τομέα, με συνέπεια η σοσιαλιστική αμοιβή (σύμφωνα με τις ανάγκες μας) και η ελεύθερη παγκοσμιοποιημένη κατανάλωση να εξασφαλίζεται με δανεισμό.

Αλλά και όταν, στις αρχές του 2000, η χώρα προσχώρησε στο ευρώ, το νόμισμα δηλαδή έπαψε να είναι πολιτικό εργαλείο, καθώς βρέθηκε κι αυτό εκτός ορίων της ισχύος της ελληνικής δημοκρατίας, ουδείς προβληματίστηκε για τη νέα αντικειμενική συνθήκη που δημιουργούνταν και τον τρόπο προσαρμογής προς αυτήν. Κάπως έτσι φτάσαμε στο φθινόπωρο του 2009, όταν ξεκίνησε, δειλά στην αρχή, με μεγάλη ένταση λίγους μήνες αργότερα, η επανάσταση των δανειστών μας, οι οποίοι, λόγω των τεράστιων ελλειμμάτων που σωρεύονταν κάθε χρόνο σε ένα ήδη δυσθεώρητο χρέος, αρνήθηκαν να ανακυκλώσουν το χρέος μας, ή ζητούσαν τέτοια επιτόκια για να το πράξουν που η αποδοχή τους και μόνο εκ μέρους μας ήταν συνώνυμη της χρεοκοπίας.

Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, μιας κατάστασης δηλαδή που και πάλι το πεδίο ορισμού της βρίσκεται έξω από μας, εκτός ορίων της ελληνικής δημοκρατίας, στις αγορές, ήταν το μνημόνιο. Αρκετοί χαρακτηρισμοί έχουν ακουστεί, όπως «το απαράδεκτο μνημόνιο», «το μνημόνιο δεν είναι μονόδρομος», «τάσσομαι κατά του μνημονίου», «να κάνουμε δημοψήφισμα, να ψηφίσουμε αν είμαστε υπέρ ή κατά του μνημονίου». Στην πραγματικότητα, σε όλους αυτούς δεν αρέσουν οι συνέπειες του μνημονίου, όπως δεν αρέσουν στους ανθρώπους οι συνέπειες ενός σεισμού ή μιας καταιγίδας.

Αλλά οι συνέπειες του μνημονίου, για να αξιολογηθούν, πρέπει να συγκριθούν με τις συνέπειες του μη μνημονίου: το μνημόνιο μας δίνει για κάτι λιγότερο από τρία χρόνια κάποια χρήματα με σχετικά υποφερτό επιτόκιο, προκειμένου αφ' ενός να εξυπηρετήσουμε το ληξιπρόθεσμο χρέος μας, αφ' ετέρου να καλύψουμε τα καινούργια ελλείμματα που θα δημιουργήσουμε σ’ αυτά τα τρία χρόνια. Σε αντάλλαγμα, αναλαμβάνουμε την υποχρέωση να μειώνουμε σταδιακά αυτά τα ελλείμματα, μέχρι να τα φέρουμε κάτω του 3% του ΑΕΠ.
Για παράδειγμα, το 2009 το Δημόσιο είχε έσοδα περίπου 50 δισ. ευρώ (για την ακρίβεια 49) και δαπάνες 85 δισ., άρα το έλλειμμα ήταν πάνω από 35 δισ. Το μνημόνιο μας επέβαλε να μειώσουμε το 2010 το έλλειμμα κατά 6% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου κατά 15 δισ. Αυτό την ίδια στιγμή σημαίνει ότι μας επέτρεπε (και μας χρηματοδοτούσε) να έχουμε ένα έλλειμμα 20 δισ. (35-15=20). Με αυτά τα 20 δισ. πληρώσαμε μισθούς (μειωμένους), συντάξεις, τόκους κ.ο.κ.

Χωρίς τα χρήματα του μνημονίου η χώρα θα χρεοκοπούσε. Χρεοκοπία σημαίνει βέβαια αδυναμία πληρωμής χρεωλυσίων, ενδεχομένως και τόκων, σημαίνει όμως ταυτόχρονα και αδυναμία δανεισμού, διακοπή συναλλαγών και πάρε-δώσε του ελληνικού Δημοσίου με τον έξω κόσμο. Αδυναμία καινούργιου δανεισμού σημαίνει αδυναμία χρηματοδότησης του καινούργιου (έστω μειωμένου) ελλείμματος που «παράγουμε» ως χώρα το 2010, το 2011 κ.λπ.
Σημαίνει δηλαδή αναγκαστικά απότομη, ήδη από το 2010, προσγείωση σε μια κατάσταση μηδενικού ελλείμματος, σαν κι αυτή στην οποία φιλοδοξούμε να φθάσουμε σταδιακά μέσω μνημονίου σε λίγα χρόνια. Αλλά αυτή την απότομη προσγείωση (είναι πολύ εύκολο να την υπολογίσουμε, είναι 36 δισ. ευρώ μείον οι τόκοι που ενδεχομένως χρεοκοπώντας δεν θα πληρώναμε) η χώρα δεν θα μπορούσε κοινωνικά να την αντέξει – εδώ δεν καταφέρνει να αντέξει την πολύ μικρότερη προσγείωση του μνημονίου. Αν καταλαβαίνουμε καλά τα όσα περιγράφουμε, σημαίνουν στην πραγματικότητα μια κατάσταση τόσο διογκωμένου ελλείμματος, ώστε η χώρα να μην αντέχει (κοινωνικά) ούτε καν να χρεοκοπήσει.

Αυτό είναι άλλωστε που φοβούνται και οι αγορές. Φοβούνται δηλαδή ότι αν και όταν, με τη βοήθεια και του μνημονίου, φθάσουμε σε πρωτογενή πλεονάσματα και επομένως δεν έχουμε ανάγκη καινούργιου δανεισμού για να χρηματοδοτήσουμε ελλείμματα, τότε και μόνον τότε θα πάμε σε μια μορφή λελογισμένης χρεοκοπίας (αναδιάρθρωση), είτε με κούρεμα είτε με επιμήκυνση είτε με αναδιαπραγμάτευση επιτοκίου, ή με έναν συνδυασμό όλων αυτών, ώστε να μειώσουμε το ύψος των τοκοχρεολυσίων που μας βαραίνουν και που σιγά σιγά θα προσεγγίζουν τα 20 δισ.

Λένε πολλοί ότι το μνημόνιο αποτυγχάνει γιατί, ακόμα και στο βαθμό που πετυχαίνουμε κάποιους από τους στόχους του, δεν πέφτουν τα σπρεντ και επομένως δεν θα μπορέσουμε να βγούμε για δανεισμό στις αγορές. Αλλά τα σπρεντ δεν μειώνονται, επειδή οι αγορές φοβούνται όσα περιγράψαμε παραπάνω – και οι αγορές θα συνεχίσουν να φοβούνται.
Εμείς δεν έχουμε παρά να εκπληρώσουμε το στόχο των πρωτογενών πλεονασμάτων (το μνημόνιο δηλαδή) και τότε θα έχουμε τη δυνατότητα επιλογής, να «αποφασίσουμε» δηλαδή αν θα επιβεβαιώσουμε τους φόβους των αγορών αναδιαρθρώνοντας το χρέος, ή αν αντέχουμε να το τιμήσουμε – οπότε θα πέσουν και τα σπρεντ.

Τα εισαγωγικά στο «αποφασίσουμε» έχουν την έννοια ότι η χρεοκοπία μιας χώρας δεν μπορεί να είναι μια πράξη συμφέροντος, αλλά μια πράξη εξαναγκασμένη, μια πράξη απόγνωσης, η έσχατη λύση. Αυτής της μορφής η χρεοκοπία γίνεται κατανοητή και αποδεκτή από τους άλλους. Η άλλη χρεοκοπία, κοινώς το φέσωμα (που ορισμένοι αριστεροί προτείνουν κάπου μεταξύ λύσης και επαναστατικής πράξης), δεν είναι αποδεκτή και προκαλεί αντιδράσεις και αντίποινα. Αυτό καλό είναι να το έχουν κατά νου και όσοι θεωρούν ότι, την ώρα που προσφερόταν στη χώρα η λύση του μνημονίου, εμείς είχαμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε τη χρεοκοπία. Η αντίδραση θα ήταν τέτοια, που πιθανότατα σε λίγες βδομάδες δεν θα διαθέταμε συνάλλαγμα να αγοράσουμε πετρέλαιο για να κινηθούν τα φορτηγά μας.

Υπάρχουν άλλοι που κατηγορούν το μνημόνιο ως αντιαναπτυξιακό και κομπάζουν πως είχαν προβλέψει ότι θα μας οδηγούσε σε αδιέξοδο. Αλλά όταν έχεις το 2009 ρίξει 35 δισ. δανεικά στην οικονομία σου (και το ίδιο έκανες και τα προηγούμενα χρόνια) και τώρα πρέπει να τα αφαιρέσεις, είτε σταδιακά (μνημόνιο) είτε απότομα (μη μνημόνιο), πολύ απλά γιατί κανείς δεν σου τα δανείζει πλέον, αυτή η αφαίρεση εξ ορισμού είναι η συρρίκνωση. Ας μας πει κάποιος πώς θα αφαιρεθεί ένα 15% του ΑΕΠ από την οικονομία χωρίς να έχουμε πτώση του ΑΕΠ και θα τον χειροκροτήσουμε, γιατί θα έχει ανακαλύψει νέους γεωμετρικούς χώρους. Σε αυτή την κατάσταση, ανάπτυξη μπορεί κατ' αρχάς να έρθει μόνο απ' έξω.


ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Να προβλέψουμε σήμερα την τύχη του μνημονίου, κατά πόσον δηλαδή θα μας οδηγήσει σε μια δυνατότητα εξόδου στις αγορές ή σε χρεοκοπία, είναι αδύνατο, γιατί η απάντηση εξαρτάται κυρίως από κάποιας μορφής ρύθμιση του χρέους, ρύθμιση που πάλι δεν εξαρτάται από μας αλλά από αποφάσεις σε επίπεδο Ευρωζώνης. Δεν μπορούμε να μπούμε εδώ σε αυτή τη μεγάλη και ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Αυτό που εξαρτάται από μας είναι να μηδενίσουμε το έλλειμμά μας για να είμαστε έτοιμοι και για τη μία και για την άλλη περίπτωση. Αντιθέτως, αυτό που μπορούμε να προβλέψουμε με ασφάλεια είναι το τοπίο εντός του οποίου θα κινηθούμε ως χώρα στο προβλεπτό μέλλον (ας πούμε τις επόμενες μια δυο δεκαετίες), είτε «πετύχει» είτε «αποτύχει» το μνημόνιο. Σε αυτό το προβλεπτό μέλλον λοιπόν και μετά την «επανάσταση» των δανειστών μας το 2009, κανείς δεν πρόκειται να μας δανείσει για να χρηματοδοτήσει καινούργια ελλείμματα. Επομένως ο πλούτος της χώρας, τα χρήματα που θα έχουμε για να ζήσουμε, για να χρηματοδοτήσουμε τα σχολεία μας, τα νοσοκομεία μας, τις συντάξεις μας και για να πληρώνουμε πίσω τα κουρεμένα ή ακούρευτα τοκοχρεολύσιά μας, θα είναι αυστηρά ό,τι παράγουμε και ό,τι μπορούμε να πουλήσουμε, στους εαυτούς μας και στους άλλους. Αν αυτά είναι πολλά έχει καλώς, αν είναι λίγα τόσο το χειρότερο για μας. Και είναι επίσης σίγουρο ότι σήμερα ξεκινάμε από τα λίγα, ή μάλλον από τα πολύ λίγα.

Μεταβαίνουμε επομένως (έχουμε ήδη εισέλθει) από μιαν εποχή του απόλυτου σε μια εποχή του οικονομικά σχετικού. Από μιαν εποχή όπου πολλοί άνθρωποι στον δημόσιο τομέα, στενό και ευρύτερο, αλλά και συνταξιούχοι, μέχρι και αγρότες που έστηναν μπλόκα στα Μάλγαρα, αμείβονταν σύμφωνα με τις ανάγκες τους (έστω τις ελάχιστες ανάγκες για μερικούς από αυτούς) και τις διεκδικήσεις τους, το δε κράτος δανειζόταν για να καλύψει αυτές τις ανάγκες, περνάμε σε μιαν εποχή που οι ανάγκες πρέπει να προσαρμοστούν στο τι παράγουμε και τι είμαστε σε θέση να πουλήσουμε (ανταλλάξουμε).
Σε αυτή την καινούργια εποχή του σχετικού δεν υπάρχουν απόλυτες και κατοχυρωμένες κοινωνικές κατακτήσεις κι ας τις έχουν γράψει στο παρελθόν με ανεξίτηλη μελάνη επιφανείς νομικοί στα βιβλία του κράτους. Δεν υπάρχουν απόλυτα εγγυημένα χρήματα ούτε καν ονομαστικά, όπως θα υπήρχαν, αν π.χ. το κράτος ήλεγχε ακόμα (νόμιζε, όπως λέει και η λέξη, δηλαδή θέσπιζε) το νόμισμα.

Αν ακόμα είχαμε το νόμισμα (δραχμή) ως κράτος στα χέρια μας, θα μπορούσαμε να κοροϊδευόμαστε (όπως κάναμε πολλάκις στο παρελθόν) ότι κατοχυρώνουμε ονομαστικά σταθερές αξίες (και να καμωνόμαστε ότι αγνοούμε πως οι πραγματικές αξίες μειώνονταν ακολουθώντας τους νόμους της οικονομίας). Τώρα με το ευρώ δεν μας δίνεται ούτε καν αυτή η δυνατότητα: το νόμισμα δεν εξαρτάται από μας και από κανέναν μεμονωμένο εταίρο, έχει (με γερμανική συμβολή) καταστεί απόλυτη αξία, κάτι σαν τα χρυσά νομίσματα του παρελθόντος. Αλλά κι αυτά οι παλιοί μας πρόγονοι τα νόθευαν (πληθώριζαν), όταν οι ανάγκες το απαιτούσαν (να τες πάλι οι αναθεματισμένες οι ανάγκες, πετιούνται).
Άραγε θα επιτρέψει η γερμανική ορθοδοξία, για μία μόνο φορά, να κάνει και η Ευρώπη το ίδιο, να μετατραπούν δηλαδή κρατικά χρέη σε πληθωρισμό; Ίδωμεν, αλλά δυστυχώς ούτε αυτό είναι στο χέρι μας. Και το πρόβλημα, αν καταφέρουν και το περιορίσουν σε Ελλάδα και Ιρλανδία, δεν θα είναι και δικό τους (των άλλων Ευρωπαίων), αλλά μόνο δικό μας.

Σε αυτό το νέο τοπίο στο οποίο ήδη βρισκόμαστε, η ανακατάκτηση των κατακτήσεων που χάθηκαν δεν θα γίνει με τον ίδιο τρόπο όπως στο παρελθόν. Θέλουμε - δεν θέλουμε, κατακτήσεις από δω και πέρα θα είναι τα μερίδια αγοράς, εγχώριας και ξένης, τα οποία κατακτούμε. Αυτού του τύπου οι κατακτήσεις δεν είναι μόνιμες, δεν είναι ποτέ κατοχυρωμένες, απαιτούν διαρκή προσπάθεια για να διατηρηθούν ή και να διευρυνθούν. Είναι όμως από αυτές τις κατακτήσεις, από την παρουσία μας δηλαδή στην αγορά, που θα προκύψει η όποια πίτα κληθούμε να μοιραστούμε με δεξιό ή αριστερό τρόπο.
Κι αν όμως νομίζουμε ότι τουλάχιστον ως προς αυτό, το αν δηλαδή θα μοιράσουμε την πίτα δεξιόστροφα ή αριστερόστροφα, είμαστε επιτέλους ελεύθεροι να επιλέξουμε δημοκρατικά τον τρόπο διανομής της αρεσκείας μας, είμαστε και πάλι γελασμένοι. Γιατί η αγορά έχει νόμους, κι όποιος δεν τους ακολουθήσει η αγορά τον ξεβράζει. Με άλλα λόγια, ο τρόπος που θα επιλέξουμε να διανείμουμε την πίτα θα επηρεάσει το μέγεθος της ίδιας της πίτας.

Οι αριστεροί, για να κάνουμε τη ζωή μας εύκολη και λάιτ, θεωρήσαμε τον νεοφιλελευθερισμό ως ένα φαινόμενο που εντοπίζεται αποκλειστικά και μόνο στο χώρο της ιδεολογίας. Ως εκ τούτου, πιστέψαμε ότι αν αντιπαλέψουμε ιδεολογικά τον νεοφιλελευθερισμό, αν τον ξεριζώσουμε δηλαδή από τα μυαλά των ανθρώπων (άλλωστε από «ζύμωση» πάντα καλά τα πηγαίναμε), μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα. Αλλά ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι ιδεολογία, είναι κατάσταση πραγμάτων. Για να είμαστε πιο ακριβείς, ο νεοφιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία που απορρέει από την κατάσταση της δικτατορίας της αγοράς παγκοσμίως. Και η κατάσταση αυτή, όσο κι αν δεν μας αρέσει και όσο αποτελεσματικά κι αν την αποκρούσουμε ιδεολογικά, είναι εκεί, πεισματικά, και υπαγορεύει τους κανόνες και τους νόμους της σε όποιον θέλει να υπάρξει εντός της οικονομίας, σε όλους δηλαδή, χωρίς να μας ρωτάει αν αυτοί μας αρέσουν ή δεν μας αρέσουν.

Για να κάνουμε δε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα και πιο σύνθετα, να συμπληρώσουμε ότι την κατάσταση αυτή, την αγορά, τη συναποτελούμε και τη συνδιαμορφώνουμε όλοι, δεξιοί, αριστεροί, κεντρώοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, όλοι με πανομοιότυπο τρόπο. Οι αριστεροί δηλαδή, ενώ διατεινόμαστε ότι έχουμε να προτείνουμε έναν «αριστερό τρόπο παραγωγής», δεν έχουμε και βεβαίως δεν ακολουθούμε έναν αντίστοιχο αριστερό τρόπο κατανάλωσης. Αλλ' έτσι υπαγορεύουμε κι εμείς τους νόμους της αγοράς, την κυριαρχία των οποίων κατά τα άλλα αντιμαχόμαστε.


Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Ποια μπορεί λοιπόν να είναι, ή, πιο σωστά, υπάρχουν περιθώρια να εκφραστεί μια αριστερή πολιτική πρόταση για την πορεία της χώρας μας σε αυτό το νέο τοπίο, γι' αυτό που παραπλανητικά (νομίζοντας ότι θα επανέλθουμε στα παλιά) ονομάζουμε έξοδο από την κρίση; Αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς σε όσα αναφέραμε κι αν δεν θέλουμε, σαν τους καλόγερους του Μεσαίωνα, να βαφτίζουμε διάφορες προτάσεις ως αριστερές για να τις καταναλώνουμε, πρέπει να παραδεχθούμε ότι τους βασικούς οικονομικούς κανόνες για την έξοδο από την κρίση τους υπαγορεύει η αγορά. Με άλλα λόγια και για να μην κοροϊδευόμαστε, δεν υφίσταται αυτό που λέμε αριστερή έξοδος από την κρίση. Σημαίνει αυτό ότι δεν υπάρχει καν ρόλος για την Αριστερά στο νέο τοπίο; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να δούμε ποιος ήταν ο ρόλος της Αριστεράς στην προηγούμενη κατάσταση.

Από τη μεταπολίτευση και μετά, με την καθοριστική αλλά όχι αποκλειστική συμβολή του ΠΑΣΟΚ, η Αριστερά υπέστη μία μετάλλαξη. Από την Αριστερά της θυσίας, της ατομικής θυσίας, για χάρη των μεγάλων πολιτικών και συλλογικών προταγμάτων, είτε αυτά ήταν ο σοσιαλισμός είτε η δημοκρατία, προταγμάτων που κάθε αριστερός ήταν διατεθειμένος να καταβάλει ατομικό κόστος για να τα διεκδικήσει, περάσαμε, με την εδραίωση της δημοκρατίας, σε μια άλλου τύπου Αριστερά, του εν τη παλάμη και ούτω βοήσωμεν. Μια Αριστερά που, ίσως και λόγω της στέρησης και της κακουχίας του παρελθόντος, αισθάνεται ότι τώρα ήρθε πια η ώρα να διεκδικήσουμε τη ζωή, ο καθένας για τον εαυτό του, ή τον κλάδο του (αλλά και πάλι με την έννοια του εαυτού του). Περάσαμε δηλαδή από μια πολιτική Αριστερά σε μιαν οικονομίστικη Αριστερά, από μιαν Αριστερά που διεκδικεί το συνολικό, δηλαδή το όλον, σε μιαν Αριστερά που εντός του συστήματος διεκδικεί το ατομικό, το μερικό, μια πιο εγωιστική Αριστερά. Ας το πούμε κυνικά: αυτή η Αριστερά είναι ακίνδυνη για το σύστημα, αλλά ζητάει «οικονομικό αντάλλαγμα» ώστε να είναι ακίνδυνη για το σύστημα. Λέμε όλοι ότι οι πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης είναι περίοδος ηγεμονίας των αριστερών ιδεών. Αλλά αυτές οι ιδέες πλήρωσαν ένα τίμημα ώστε να μπορούν να ηγεμονεύουν μέσα σε μιαν αδιαλείπτως καπιταλιστική κοινωνία.

Τούτη η ιδεολογική διεργασία (στην οποία οφείλεται η μεγάλη πολιτική επιτυχία του ΠΑΣΟΚ) συνοδεύτηκε και από μιαν αντίστοιχη οικονομική διεργασία, την οποία έχουμε ήδη υπαινιχθεί προηγουμένως: το Δημόσιο, προκειμένου να εξασφαλίσει το «αντάλλαγμα», αρχίζει να τυπώνει χρήμα αλλά και να δανείζεται χρήμα (ειρήσθω εν παρόδω: το τύπωμα, δηλαδή ο πληθωρισμός οδηγεί σε μαζική φυγή εγχωρίων κεφαλαίων στο εξωτερικό προς εξασφάλιση της αξίας τους κι αυτό πέραν του ότι στερεί πόρους για την ανάπτυξη, δημιουργεί ανάγκη περαιτέρω εξωτερικού δανεισμού οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο).

Αυτή η συνεχιζόμενη κατάσταση του δανεισμού από το κράτος προς εξυπηρέτηση ατομικών αναγκών δημιουργεί στους Έλληνες μιαν αντίστοιχη ιδεολογία. Την ιδεολογία ότι το κράτος ορίζει το χρήμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρείται μια απέραντη πηγή πλούτου από την οποία μπορεί να διεκδικήσει κανείς το μερτικό που αναλογεί στις ανάγκες του. «Δεν θα κερδίσεις αν δεν διεκδικήσεις» έγραφε ένα πανό των περσινών (και τελευταίων) αγροτικών κινητοποιήσεων, εκφράζοντας με τον πιο λακωνικό τρόπο τη διάχυτη ιδεολογία που στο μεταξύ είχε εδραιωθεί όχι μόνο στους εργαζομένους στον ευρύτερο δημόσιο τομέα αλλά στο σύνολο σχεδόν του πληθυσμού, ότι δηλαδή δεν κερδίζουμε (ή δεν κερδίζουμε μόνο) πουλώντας τα προϊόντα και τις υπηρεσίες μας στην αγορά, αλλά διεκδικώντας μαχητικά μερίδια από τον απέραντο δημόσιο κορβανά.
Υπερβάλλοντας κάπως μπορούμε να πούμε ότι στην Ελλάδα δημιουργήσαμε έναν δεύτερο, παράλληλο προς τον καπιταλιστικό, τρόπο παραγωγής που συνίσταται στην ατομική (ή και κλαδική) ιδιοποίηση δημόσιου χώρου, με τη έννοια όχι μόνο του δημόσιου χρήματος ή της δημόσιας γης, αλλά της δημόσιας σφαίρας γενικότερα. Γιατί αυτό που ξεκίνησε ως οικονομική συνδρομή του κράτους σε έναν ταλαιπωρημένο πληθυσμό, πολύ σύντομα κατέληξε σε ένα γενικευμένο πλιάτσικο των ατόμων εναντίον της δημόσιας σφαίρας, σε ατομική εδώ και τώρα κατανάλωση της δημόσιας σφαίρας.

Το φαινόμενο, όπως είπαμε, υπερέβη το δημόσιο χρήμα και επεκτάθηκε σε όλες τις εκφάνσεις αυτού που αποκαλούμε δημόσιο χώρο. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα ότι στο σκάνδαλο Βατοπεδίου και με αφορμή δημόσιες εκτάσεις γύρω από τη Θεσσαλονίκη που περιήλθαν μέσω ανταλλαγών στη Μονή, η οποία και τις πούλησε, αυτοί που αντέδρασαν δεν ήταν τίποτε αγανακτισμένοι πολίτες, αλλά οι δικηγόροι μιας ομάδας γονέων, οι οποίοι προόριζαν (ή το κράτος τους είχε υποσχεθεί) τις ίδιες αυτές δημόσιες εκτάσεις για να προικίσουν τις κόρες τους, για μιαν άλλη ιδιοποίηση δηλαδή. Η εικόνα είναι χαρακτηριστική γιατί δείχνει μια διαμάχη όλων εναντίον όλων με λάφυρο τον δημόσιο χώρο, μια μάχη του ατόμου εναντίον κάθε μορφής κοινωνικής συγκρότησης.

Αλλά δεν ήταν μόνον οι υλικές εκφάνσεις του δημοσίου χώρου (γη, χρήμα) που διεκδικήθηκαν προς ιδιωτικοποίηση, τα ίδια έπαθαν και οι έννοιες, το περιεχόμενο των οποίων και αυτό στρεβλώθηκε. Η έννοια της γνώσης, για παράδειγμα, ως δημοσίου αγαθού, ως αγαθού δηλαδή από το οποίο ωφελείται όλη η κοινωνία, στρεβλώθηκε, αποστερήθηκε του κοινωνικού της περιεχομένου, ιδιωτικοποιήθηκε, κατάντησε ένα κενό γνωστικού περιεχομένου αποδεικτικό χαρτί προς ιδιωτική επαγγελματική εξαργύρωση (και εδώ αξίζει να σκεφτεί κανείς τι ρόλο έπαιξαν τα δανεικά χρήματα, δηλαδή τα ψεύτικα χρήματα, στη δημιουργία ψεύτικων επαγγελματιών).

Η ίδια η έννοια της κοινωνίας, ο τρόπος που καταλαβαίνουμε την κοινωνία και τις συλλογικότητες γενικότερα, στρεβλώθηκε κι αυτή. Συλλογικότητα κατέληξε να θεωρείται το άθροισμα χιλιάδων ή εκατομμυρίων επί μέρους ατομικοτήτων και κοινωνικό συμφέρον το άθροισμα όλων αυτών των ατομικών συμφερόντων. Αλλά όσες ατομικότητες και αν προσθέσει κανείς, τίποτε συλλογικό δεν προκύπτει ως άθροισμα, αν δεν προηγηθεί ένας μετασχηματισμός του ατομικού, μετασχηματισμός που αυτός και μόνον αυτός δημιουργεί μια νέα διάσταση, τη διάσταση του συλλογικού, έναν νέο χώρο, τον δημόσιο χώρο.

Όταν λοιπόν λέμε ότι ο δημόσιος χώρος λεηλατήθηκε, κατακλύσθηκε από το ατομικό, δεν περιγράφουμε μόνο μιαν υλική λεηλασία, αλλά μια διαδικασία έκλειψης της ίδιας της έννοιας του δημόσιου χώρου. Η οικονομική χρεοκοπία του Δημοσίου που ζούμε εδώ και έναν χρόνο δεν είναι παρά η ποσοτική έκφανση του συνολικότερου αυτού φαινομένου. Η ανομία –γιατί οι νόμοι δεν είναι κι αυτοί παρά μια συνθήκη συνοχής του δημόσιου χώρου– είναι μια άλλη έκφανση αυτής της καταστροφής.

Αν, όπως είπαμε, το Δημόσιο είμαστε όλοι εμείς αλλά μετασχηματισμένοι (σαν από έναν καθρέφτη μέσω του οποίου βλέπουμε ο καθένας τον εαυτό του υπό το πρίσμα της κοινωνίας), ο κατακλυσμός και η καταστροφή του δημόσιου χώρου από την έκρηξη της ατομικότητας περιγράφει απλούστατα μία κατάσταση όπου το άτομο, ο κλάδος και γενικότερα το μερικό, στρέφεται εναντίον του γενικού και μέσω αυτού εναντίον όλων ημών των άλλων μεμονωμένα. Η ιδιοποίηση του δημόσιου χώρου σημαίνει λοιπόν γενικευμένο πόλεμο του καθ' ενός εναντίον του διπλανού του, του ενός κλάδου εναντίον του άλλου κλάδου, του σημερινού συνταξιούχου εναντίον του αυριανού συνταξιούχου, της σημερινής γενιάς εναντίον των επομένων, μια ζωή αφόρητη έξω από τα ιδιωτικά μας καταφύγια εκεί όπου αρχίζει η κοινωνική ζούγκλα, σημαίνει τελικά την καταστροφή της πολιτικής και του πολιτισμού.

Η ιδεολογική αλλά και «αγωνιστική» συμβολή της μεταπολιτευτικής Αριστεράς (όσο κι αν δεν κυβέρνησε ποτέ) σε αυτή την έξαρση του ατομικισμού και την καταστροφή του δημόσιου χώρου ήταν και είναι καθοριστική. Η Αριστερά προσχώρησε ασμένως στη λαϊκιστική στρέβλωση δικών της ιδεών κατά τη δεκαετία του 1980 και έχει καταλήξει σήμερα να είναι προνομιακός –αλλ' όχι μοναδικός 1 –υπερασπιστής του ανδρεοπαπανδρεϊσμού της δεκαετίας αυτής.

Η ρεαλιστική δυνατότητα, η ρεαλιστική διέξοδος, δημιουργίας χρήματος (και διά του δανεισμού) από το κράτος, γρήγορα έστρεψε την ταξική πάλη από το κεφάλαιο προς το κράτος, από τον ιδιωτικό τομέα στον δημόσιο χώρο. Η Αριστερά κατανόησε τον εαυτό της ως προνομιακό φορέα αυτής της διεκδίκησης δημοσίου χώρου, αλλά με τον δικό της τρόπο: όχι τον κυβερνητικό-αναδιανεμητικό, αλλά τον αγωνιστικό. Σε κάθε περίπτωση η Αριστερά, ταυτίζοντας το κράτος με το κεφάλαιο, έστρεψε τη διεκδίκηση εναντίον του κράτους, εναντίον της θεσμισμένης υπαρκτής συλλογικότητας. Ταυτίστηκε με επιμέρους κοινωνικά στρώματα, κλάδους ή άτομα (του δημοσίου τομέα αλλ' όχι μόνο), συμμάχησε με το μερικό εναντίον του γενικού, συμμάχησε με το άτομο εναντίον του κράτους. Γι' αυτή την Αριστερά που έχει υιοθετήσει τη σκοπιά του ατόμου, το κράτος, ακόμα και εν καιρώ δημοκρατίας, δεν είμαστε όλοι εμείς, δεν είναι καν «δικό τους και δικό μας», είναι ξένο, ανήκει στον αντίπαλο, είναι ο πολιτικός φορέας του καπιταλισμού που πρέπει να καταστραφεί.

Η υιοθέτηση της σκοπιάς του ατομικού και του μερικού φτάνει σε τέτοιο σημείο ώστε, έστω και η απόπειρα να σκεφτεί κάποιος από τη σκοπιά του γενικού, να καταγγέλλεται ως κυβερνητισμός. Ακόμα και τα ασφαλιστικά ταμεία δεν είναι για αυτή την Αριστερά δικά μας, δεν ανήκουν στους εργαζόμενους, αλλά αντιμετωπίζονται σαν να είναι ξένα, ένας θεσμός κατάλληλος, από τη σκοπιά του ατόμου και του ατομικισμού, μόνο για άρμεγμα. Η ταξική πάλη, από πάλη των εργαζομένων εναντίον του κεφαλαίου, μετασχηματίστηκε σε πάλη του ατόμου ενάντια στο κράτος (ως εκ τούτου η Αριστερά αυτή συμπορεύεται φυσιολογικά και εκ των πραγμάτων με τον αντιεξουσιαστικό χώρο γυρίζοντας το ρολόι της ιστορίας της διακόσια χρόνια πίσω).

Η Παπαρήγα έκανε μια πολύ ωραία και πολύ αριστερή ομιλία - ανάλυση στη συζήτηση για το μνημόνιο στη Βουλή, μόνο που συνέχεε διαρκώς το κεφάλαιο με το κράτος. Την ίδια βδομάδα, έξω από τη Βουλή, δήλωνε στους δημοσιογράφους: «κι έτσι κι αλλιώς θα μας τα πάρουν». Ποιοι είναι αυτοί; Το Δημόσιο. Ποιοι είμαστε εμείς; Τα άτομα. Τι θα μας πάρουν; Φόρους. Αλλά για την Παπαρήγα, «αυτοί» ήταν το κεφάλαιο και «εμείς» οι εργαζόμενοι.

Η υιοθέτηση της σκοπιάς του ατομικισμού ήταν η αιτία της επιτυχίας και της επιβίωσης της Αριστεράς στην Ελλάδα σε μια περίοδο που, μετά και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και μαζί τού συλλογικού οράματος της Αριστεράς, σε άλλες χώρες της Ευρώπης η Αριστερά μπήκε στο περιθώριο. Αλλ' η διαπίστωση αυτή είναι ταυτόσημη με την απόφανση ότι αυτός, η παρόξυνση του ατομικισμού, υπήρξε ταυτόχρονα και ο ιστορικός της ρόλος την τελευταία τριακονταετία στην Ελλάδα και με αυτή την έννοια η Αριστερά συνέβαλε το μερτικό της στη σημερινή χρεοκοπία του συνόλου και στα δεινά των ατόμων που αυτή συνεπάγεται.

Δεν ήταν βέβαια αυτές οι προθέσεις της όταν ξεκινούσε τη μεταπολιτευτική της πορεία. Για άλλο ταξίδι είχαν ξεκινήσει τόσες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, όταν μαζεύονταν τότε στα στάδια για να τραγουδήσουν Θεοδωράκη. Ακόμα και σήμερα, που τα πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει, δεν μπορούμε να πούμε ότι η πολιτική Αριστερά ασκεί συνειδητά αυτόν τον ιστορικό ρόλο. Άλλοι φαντάζονται, καλλιεργώντας τον ατομικισμό, ότι ασκούν πολιτική ζύμωσης για να καταδείξουν στο άτομο ότι το σύστημα δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες τους. Άλλοι απολαμβάνουν την αγωνιστική διεκδίκηση ατομικιστικών αιτημάτων ως προοίμιο ευρύτερων επαναστατικών αγώνων. Σίγουρα, όλοι βρίσκουν ένα ρόλο, μια θέση σε όλη αυτή την ιστορία, ρόλο που τους επιτρέπει να υπάρχουν ως αριστεροί στην αγορά της Αριστεράς (για να μην πούμε τίποτα χειρότερο). Σε πείσμα όμως όλων, η ιστορία δεν γράφεται από τις υποκειμενικές προθέσεις μας, αλλά από τις πράξεις μας και τα αποτελέσματά τους, τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο αυτές αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον. Ξαναγυρίζουμε έτσι στη γνώση του περιβάλλοντος από την οποία ξεκινήσαμε.


ΣΤΟ ΝΕΟ ΤΟΠΙΟ

Μπορούμε τώρα να επανέλθουμε στο ερώτημα που έχουμε θέσει σχετικά με το ρόλο της Αριστεράς στο νέο τοπίο. Από όσα είπαμε, ένα πράγμα προκύπτει: ότι ο ρόλος αυτός δεν μπορεί παρά να είναι ρόλος αντιστροφής, ιστορικής αντιστροφής, των όσων με συνευθύνη της Αριστεράς διαπράχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Οφείλουμε, σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες, να ξαναχτίσουμε όσα χρεοκοπήσαμε, αν θέλετε γιατί είναι (και) δικά μας δημιουργήματα, είτε μιλάμε για το κράτος και το κράτος πρόνοιας είτε μιλάμε για τα ταμεία, για τους θεσμούς, την παιδεία, την αλληλεγγύη και πάνω από όλα για την ιδιότητα του πολίτη. Όλα αυτά μας πήρε δύο αιώνες για να τα στήσουμε στα πόδια τους, μα μόλις δυο δεκαετίες για να τα γκρεμίσουμε. Το οφείλουμε όμως όχι μόνο στην ιστορία μας, αλλά και στο λαό, στους πιο αδύναμους, γιατί αυτοί είναι που έχουν πάντα περισσότερη ανάγκη από το κράτος και τους θεσμούς. Ο λαός έχει και θα έχει ανάγκη το κράτος του, μόνο που, σήμερα που μιλάμε, έχει ακόμα περισσότερο το κράτος ανάγκη το λαό του. Κι αν αυτό το τελευταίο σημαίνει ότι τα βάρη της ανασυγκρότησης θα πέσουν, όσες δόσεις κοινωνικής δικαιοσύνης κι αν προσθέσουμε, τελικά στις πλάτες του λαού, η απάντηση είναι μοιρολατρικά μία: γιατί, πότε άραγε στην ιστορία ήταν αλλιώς;

Τι σημαίνουν όλα αυτά;

Σημαίνουν ότι πρέπει να επανανακαλύψουμε και να προτάξουμε το γενικό έναντι του μερικού, το δημόσιο έναντι του ατομικού.

Να επανανακαλύψουμε τον κυβερνητισμό, όχι για να κυβερνήσουμε, μα για να γνωρίσουμε και να διαδώσουμε την ιδεολογία του συνολικού, τη σκοπιά του δημοσίου συμφέροντος, σε τελευταία ανάλυση την ιδιότητα του πολίτη.

Να μην υπομένουμε απλώς στωικά (δηλαδή από τη σκοπιά του ατομικισμού) τις κακουχίες που έρχονται, μα να τις συναντήσουμε με πνεύμα προσφοράς και κοινωνικής αλληλεγγύης.

Να δεχτούμε και μειώσεις μισθού, όχι μόνο γιατί αυτό επιτάσσει επί ποινή καταστροφής η αγορά, αλλά για να μπορέσουν και κάποιοι άλλοι να κρατήσουν τη δουλειά τους – και για τον εαυτό τους μα και για να συμβάλουν κι αυτοί με την παραγωγή τους στην ανασυγκρότηση.

Να στήσουμε μέσα από τα μειωμένα έσοδά μας ένα δίχτυ προστασίας για τους απολυμένους, τους πολλούς που αναπόφευκτα θα χάσουν τη δουλειά τους καθώς ολόκληρες περιοχές της οικονομίας θα καταστρέφονται ή θα συρρικνώνονται.

Και επειδή άλλοι οικονομικοί τομείς πρέπει μελλοντικά να αντικαταστήσουν αυτούς που καταστράφηκαν, πρέπει να ανασυγκροτήσουμε την παιδεία ως παραγωγική δύναμη (με την ευρύτερη δυνατή έννοια), να ασχοληθούμε και με την παραγωγή της πίτας, να επανανακαλύψουμε τον παραγωγισμό, τον οποίο εγκαταλείψαμε εδώ και πενήντα χρόνια κάπου εκεί στον Μπάτση.

Να εναντιωθούμε σε κάθε είδους σπατάλη και ιδιοποίηση δημοσίου χρήματος, με επίγνωση ότι στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όχι απλώς οι «κλέφτες», αλλά και πολλοί υψηλόμισθοι και υψηλοσυνταξιούχοι των ΔΕΚΟ, όπως επίσης στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και οι κάθε λογής φοροφυγάδες, οι οποίοι όχι μόνο ιδιοποιούνται δημόσιο χρήμα αλλά και, με την ψευδή εικόνα που παρουσιάζουν, καθιστούν ανεφάρμοστο κάθε στοιχειώδες μέτρο κοινωνικής αλληλεγγύης και δικαιοσύνης.

Να συμβάλουμε στην ανάδειξη συνδικαλιστών που είναι ταυτόχρονα και πολίτες, δηλαδή να πολιτικοποιήσουμε τον συνδικαλισμό, πράγμα που θα οδηγούσε σε ένα νέο είδος ανθρώπου-συνδικαλιστή, το οποίο διαλέγεται (άρα είναι και σκεπτόμενο) αντί να συμπεριφέρεται ως στρατιωτική φάλαγγα στην οδό Σταδίου.


Πόσο αριστερή είναι άραγε αυτή η Αριστερά, πόσο αλλάζει την κοινωνία; Θα μπορούσαμε υπεκφεύγοντας να απαντήσουμε: «πάντως όχι λιγότερο από την υπαρκτή». Οφείλουμε ωστόσο και μιαν απάντηση επί της ουσίας. Επί της ουσίας λοιπόν και έχοντας ήδη δεχθεί ότι το δρόμο εξόδου από την κρίση τον υπαγορεύουν κατά βάση οι αγορές, η προτεινόμενη αναγκαστική συμπόρευση με τη δεδομένη αυτή κατάσταση, δεν αλλάζει βέβαια τον κόσμο ούτε καν ριζικά την ελληνική κοινωνία – απλώς την επαναφέρει σε ένα επίπεδο κυριαρχίας το οποίο είχε, ή νόμιζε ότι έχει κατακτήσει και το απώλεσε. Συντηρεί δηλαδή, ή μάλλον δημιουργεί, ένα κράτος, με όση φωνή αλλά και προστατευτική ισχύ αυτό μπορεί να έχει σε καιρό παγκοσμιοποίησης.

Όσο για την αλλαγή της κοινωνίας, είπαμε ότι οι οικονομικοί και κοινωνικοί νόμοι, σε αντίθεση με τους νόμους της φύσης, δεν είναι αιώνιοι και αναλλοίωτοι, μεταβάλλονται ή και αλλάζουν ριζικά. Κι όσο κι αν χωράει πολλή συζήτηση, αν είναι τελικά οι άνθρωποι που αλλάζουν τις συνθήκες, ή οι αλλαγμένοι άνθρωποι είναι προϊόντα αλλαγμένων συνθηκών και ο καθένας μπορεί να τοποθετηθεί ανάλογα με το βαθμό αισιοδοξίας ή κοινωνικού ντετερμινισμού που τον διακρίνει, είναι σίγουρο ότι ακόμα κι αν ισχύει το δεύτερο, πραγματοποιείται μέσω του πρώτου.

Οι άνθρωποι καθημερινά δρουν μέσα στα πράγματα και τα επηρεάζουν ή και τα αλλάζουν με τη δράση τους – αλλά για να επηρεάσεις και να αλλάξεις κάτι πρέπει να παρέμβεις πολιτικά στο πεδίο ορισμού του. Και είναι ακριβώς αυτό το πεδίο ορισμού που, τον καιρό της παγκοσμιοποίησης, είναι πολιτικά ασχημάτιστο και διαφεύγει από την εμβέλεια της παρέμβασής μας.
Στο σχηματισμό, στην πολιτική σχηματοποίηση αυτού του παγκόσμιου πεδίου είναι που υπάρχουν όχι απλώς τα περιθώρια, αλλά και το καθήκον αριστερής πολιτικής παρέμβασης με την κυριολεξία του όρου, δηλαδή παρέμβαση που δημιουργεί πράγματα και αλλάζει πράγματα. Αλλά ακόμα κι αυτή η παρέμβαση προϋποθέτει κράτος, κράτος με φωνή και παρουσία, κατά το δυνατόν ισχυρό κράτος. Γυρίζουμε έτσι και πάλι στο ζήτημα της ανασυγκρότησής του.

---------------------------------

1 Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 με την οριστική επικράτηση της λαϊκής έναντι της φιλελεύθερης Δεξιάς εντός της νέας Δημοκρατίας, το κόμμα αυτό υιοθετεί πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον πασοκικό λαϊκισμό, ιδιαίτερα καθώς την ίδια εποχή το ΠαΣοΚ του Κ. Σημίτη προσπαθεί, όχι πάντα με επιτυχία, να τα εγκαταλείψει. Ο λαϊκισμός εξαπλώνεται σε όλο το πολιτικό φάσμα, αποτελεί κυρίαρχη ιδεολογία εντός της κοινωνίας, χωρίς την επίκληση της οποίας κανένα κόμμα δεν μπορεί να κερδίσει εκλογές, και είναι πλέον η νέα Δημοκρατία της περιόδου 2004-2009 που εμφορούμενη πλήρως από αυτόν δίνει, απολύτως φυσιολογικά, την τελική και αποφασιστική ώθηση προς τη χρεοκοπία.

* Το κείμενο αυτό προέκυψε από συζητήσεις μεταξύ των συνυπογραφόντων, γράφτηκε από τον Δαμιανό Παπαδημητρόπουλο, αλλά συνυπογράφεται από όλους, προκειμένου να καταδειχθεί όχι μόνο το αυτονόητο, η συμφωνία δηλαδή με τον προβληματισμό που αναπτύσσεται, αλλά κυρίως η ανάγκη κοινής στάσης, αν όχι συστράτευσης, όλων στις κρίσιμες στιγμές που διανύουμε.


.
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Σαβ Απρ 29, 2017 3:17 am    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

Κι αν οι άνθρωποι δεν θέλουν την ελευθερία;

Θοδωρής Γεωργακόπουλος

10.02.2017

[...] η Κίνα δεν μια αναπτυσσόμενη χώρα, ούτε βεβαίως μια σοσιαλιστική δυστοπία, αλλά για ένα κανονικότατα ανεπτυγμένο μέρος, με υποδομές πολύ καλύτερες της Δύσης, ακριβά αυτοκίνητα στους δρόμους και ανθρώπους που και ζωή έχουν (προσδόκιμο ζωής στην Κίνα τα 75 χρόνια) και την ευτυχία τους διεκδικούν λίγο-πολύ ανεμπόδιστα, όπως τους είδα να φιλιούνται στα πάρκα, να πηγαίνουν βόλτα τα χαμογελαστά τους παιδάκια και να αγκαλιάζονται στο μετρό.
Στο World Happiness Report του 2016 η Κίνα εμφανίζεται 16 θέσεις υψηλότερα από την Ελλάδα. Κι όμως στην κλίμακα του Freedom House η Κίνα παίρνει βαθμό 15/100, έναν από τους χαμηλότερους στον κόσμο. Βεβαίως, η Κίνα ήταν πάντα μια ανελεύθερη χώρα, και μάλιστα τις τελευταίες δεκαετίες έχει κάνει άλματα σε σύγκριση με τη φρίκη της εποχής του Μάο. Αλλά παραμένει ανελεύθερη, και ο πληθυσμός της από το 1989 και μετά δεν μοιάζει και πολύ βιαστικός να διεκδικήσει περισσότερη ελευθερία. Αρκούνται στην καταναλωτική δύναμη και την ελευθερία επαγγελματικής ανέλιξης και δεν θεωρούν εξίσου σημαντικές την ελευθερία έκφρασης ή τα πολιτικά δικαιώματα.
Έτσι έχουμε ανελεύθερες χώρες που παραμένουν ανελεύθερες και παρ’ όλα αυτά ευημερούν, και δημοκρατίες στις οποίες οι πολίτες επιλέγουν συνειδητά τον περιορισμό της ελευθερίας τους, προσβλέποντας σε άλλα, σημαντικότερα οφέλη [...]





Δικτατορίες

Νικόλας Σεβαστάκης

19.4.2017


Η μέση αντίληψη για τις δικτατορίες είναι ότι πρόκειται για αντιλαϊκά και μάλλον αντιδημοφιλή καθεστώτα καταπίεσης. Δικτατορία είναι το αντίθετο της δημοκρατίας, αυτή είναι η συνηθισμένη άποψη για τον χαρακτήρα τους. Αν ρωτήσεις, ας πούμε, έναν μαθητή λυκείου, η απάντηση (αν δεν είναι ένα χασμουρητό) θα κινηθεί κάπου εκεί: κάποιοι κακοί και περίεργοι τύποι που καταπιέζουν έναν λαό.

Eξάλλου έχουμε συνδέσει τη δικτατορία με αυτό που οι παλαιοί ονόμαζαν δεσποτισμό ως καθεστώς που στηρίζεται στον φόβο. Ο φόβος, η βία, η αυθαίρετη κυριαρχία, είναι τα διακριτικά των δικτατοριών. Με κάτι τέτοιες βολικές σημάνσεις, λοιπόν, ησυχάζουμε. Γιατί, φυσικά, δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι μια σοβαρή μερίδα του πληθυσμού –ενδεχομένως και η πλειονότητα– μπορεί να «επιλέγει» να ζει με τον φόβο. Όχι, απαντάμε. Οι άνθρωποι υποκύπτουν από φόβο, από δειλία, από νοθείες και πιέσεις οικογενειακές και επαγγελματικές. Ο λαός, αυτό το ιερό δισκοπότηρο απ' όπου πίνουμε όλοι μας, δεν είναι δυνατό να ονειρεύεται έναν αυταρχισμό· είναι το θύμα, είναι ο πάντα ευκολόπιστος και πάντα προδομένος λαός, όπως έγραφε και ο Σολωμός.

Ξεχνάμε, έτσι, ότι από την εποχή των Ρωμαίων μέχρι τον καιρό των φασισμών και των ολοκληρωτισμών η δικτατορία διέθετε συχνά μια λαϊκή και πληβειακή διάσταση. Εκτός από ορισμένες αμιγώς στρατιωτικές δικτατορίες, τα περισσότερα αυταρχικά καθεστώτα που οικοδομήθηκαν γύρω από έναν χαρισματικό ηγέτη απολάμβαναν μαζική υποστήριξη. Επικοινωνούσαν με τα μεγάλα ακροατήρια και ιδίως με τους πιο φτωχούς και καταφρονεμένους της χώρας. Ακόμα και αν ο αυταρχικός ηγέτης ήταν της δεξιάς και φρόντιζε να φτιάξει καλές συμμαχίες με τμήματα των ανώτερων τάξεων, έπαιρνε τη δύναμη και αποκτούσε διάρκεια από τον βαθύ λαό. Αυτό, φυσικά, απέχει πολύ από το στερεότυπο περί ολιγαρχικής ελίτ και τυραννικής κάστας.

Τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη αγάπησαν οι αγροτικές μάζες της Γαλλίας, όχι την αδύναμη και σκόρπια φιλελεύθερη αντιπολίτευση στο καθεστώς του. Στον Λένιν βρήκε σημείο αναφοράς ο «λαός της Επανάστασης», όχι στον Γιούλι Μάρτοφ, στον Φεντόρ Νταν ή σε άλλους ηγέτες των μετριοπαθών σοσιαλιστικών δυνάμεων της εποχής. Αυτούς δεν τους «έγραψε η Ιστορία». Τον Ερντογάν εμπιστεύεται ξανά σήμερα ένα μεγάλο μέρος του τουρκικού λαού. Ακόμα και αν όλοι μιλούν για πύρρειο νίκη, το γεγονός είναι ότι έχει τον μισό λαό μαζί του.

Αναρίθμητες είναι, επίσης, οι περιπτώσεις κατά τι οποίες οι ενδοιασμοί, η θεσμική ευαισθησία ή η μέριμνα για τους νόμους, όλα αυτά που τα θεωρούμε πολύτιμα και εύθραυστα πράγματα, δεν συγκίνησαν τον λαό. Αντιθέτως, το ρεύμα ακολουθούσε τον ισχυρό που πήγαινε από νίκη σε νίκη και από θρίαμβο σε τραγωδία. Από κοντά, επίσης, έψελναν και πολλοί διανοούμενοι τον ύμνο των λεγόμενων ηρωικών αξιών, δοξάζοντας την αδιάλλακτη σύγκρουση και αφορίζοντας το πνεύμα του συμβιβασμού.

Εδώ χρειάζεται όμως να θυμίσουμε και την άλλη πλευρά: ότι δεν υπάρχει ένας Λαός και μια ενσάρκωση της «αλήθειας του». Εκτός από τον λαό των οπαδών υπάρχουν και άλλες επιφάνειες του λαού. Το είδαμε τώρα και στο δημοψήφισμα της Τουρκίας με τον τρομερό διχασμό. Τις περισσότερες φορές, όμως, τα πράγματα δεν επιτρέπουν να φανούν δύο ξεκάθαρα «στρατόπεδα». Για παράδειγμα, στην ελληνική εμπειρία των χρόνων της χούντας υπήρχε και ο επιτήδειος λαός της ουδετερότητας, ο μισο-ωφελημένος από μέτρα της κυβέρνησης και πρόθυμος να ξεχάσει ή να παραμερίσει τις δυσάρεστες εικόνες. Έφευγε ξαφνικά ο γείτονας (για την εξορία ή τη φυλακή), αλλά εσύ μπορούσες να πάρεις ένα καλό δάνειο και να χτίσεις ένα δεύτερο πάτωμα για τα παιδιά. Υπήρχαν οι σαφώς υπέρ και οι αναφανδόν κατά αλλά και οι αμφιθυμίες και εκείνος ο πολύς κόσμος που ζούσε πάντα σε απόσταση από τα «ναι» και τα «όχι».

Σε γενικές γραμμές, οι «από κάτω» (όπως βαφτίζουν τα πιο χαμηλά λαϊκά στρώματα ορισμένοι εστέτ της ακροαριστεράς ) πιο εύκολα ονειρεύονταν τον Στρατηγό, τον Μεγάλο Βεζύρη ή τον ηγέτη με την ατσάλινη θέληση παρά το βασίλειο της ελευθερίας και της συμμετοχής. Γι' αυτό και οι πολιτικές και πνευματικές ελευθερίες είναι ιστορικά υπερεκτιμημένες. «Έκαιγαν» συνήθως κάποια, περιορισμένα, τμήματα των μεσαίων τάξεων και κάποια άλλα ειδικά ακροατήρια. Στον βαθμό, επίσης, που ένας αυταρχισμός απειλεί έναν σύγχρονο τρόπο ζωής ή την πρόσβασης σε πληροφορίες και άλλα ζωτικά αγαθά της παγκοσμιοποιημένης μας εποχής, μπορεί να ερεθίζει και τη φιλοδυτική νεολαία, τις μορφωμένες γυναίκες ή τα πιο σύγχρονα αστικά στρώματα. Από κει και πέρα, όμως, υπάρχει η τεράστια θάλασσα που είναι συμφιλιωμένη με την ιδέα ενός κηδεμόνα του έθνους (όπως τον ονόμαζε ο Τοκβίλ), αρκεί να έχει κάποια υλική ευημερία και προστασία.

Ο νεώτερος αυταρχισμός χρειάζεται τις λαοθάλασσες, την ένθερμη κοινότητα των οπαδών του και τον παραμερισμό ή έστω τη σιωπή των αντιπάλων.

Πολλές φορές όμως δεν καταργεί τη δημοκρατία απλώς επιλέγει να αξιοποιήσεις τις δυνατότητες που δίνουν οι μαζικές κοινωνίες. Γι αυτό άλλωστε έχει την τάση να εγκωμιάζει την ισότητα όταν στοχεύει να ενοχοποιήσει όσους ανησυχούν για τις ελευθερίες. Είναι κι αυτό ένα μάθημα που μας δίνει η εποχή των δημαγωγών, ο δικός μας, δηλαδή, καιρός.

_
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Κυρ Ιαν 14, 2018 2:16 pm    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

Συνηγορία Βαρθολομαίου υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
02/06/2017

Σε ομιλία του στο Βερολίνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναφέρθηκε στην επίπονη πορεία της Ορθοδοξίας και των άλλων θρησκειών να αποδεχθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα λόγω επιφυλάξεων έναντι του μοντερνισμού.
[...]

Εκκλησίες και ανθρώπινα δικαιώματα

Μιλώντας στα γερμανικά ο Οικουμενικός Πατριάρχης χαρακτήρισε τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά επιτεύγματα και υποστήριξε πως ανήκουν στον πυρήνα της εκκλησιαστικής μαρτυρίας στον σύγχρονο κόσμο. Για πολύν καιρό η άποψη αυτή δεν ήταν αυτονόητη. Η στάση των εκκλησιών, από την εποχή της διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αμερική και τη Γαλλία στα τέλη του 18ου αιώνα, ήταν για πολύν καιρό εχθρική - θεωρούνταν ως αποστασία από τον χριστιανισμό. Όπως επισήμανε ο Πατριάρχης, «μόλις μετά τις καταστροφικές συνέπειες και την απερίγραπτη απανθρωπιά του 20ού αιώνα οι δυτικές εκκλησίες υιοθέτησαν την ανθρωπιστική επιδίωξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.»

Αναφερόμενος ειδικά στη στάση της Ορθοδοξίας απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα ο Οικουμενικός Πατριάρχης παραδέχθηκε ότι δεν είναι ενιαία: «Δυστυχώς υπάρχουν στον ορθόδοξο κόσμο κύκλοι και άτομα που αντιμετωπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ως κίνδυνο για την ορθόδοξη ταυτότητά μας. Γενικά θεωρούν τα ανθρώπινα δικαιώματα ως 'φονταμενταλισμό του μοντερνισμού' και τη συζήτηση για αυτά 'εισαγόμενο λόγο'. Τα άτομα αυτά και οι κύκλοι αυτοί αδικούν τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο και την Ορθοδοξία. Κατά αυτό τον τρόπο αποτρέπεται κάθε ευκαιρία για μια θετική συμβολή της Ορθόδοξη Εκκλησίας και Θεολογίας στο ζήτημα ανθρώπινα δικαιώματα.» Ο Οικουμενικός Πατριάρχης καταλόγισε στους επικριτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι τροφοδοτούν το στερεότυπο πως η Ορθοδοξία είναι ένας ξένος προς τη Δύση θρησκευτικός πολιτισμός. Πρόκειται για μια θέση που υποστηρίζει ο αμερικανός ιστορικός Σάμουελ Χάντιγκτον.

Κριτική στους επικριτές του Μοντερνισμού

Οι λόγοι για τις δυσκολίες στους κόλπους των ορθοδόξων εκκλησιών να γίνουν αποδεκτά τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πρωτίστως θεολογικοί, αλλά προκύπτουν από αρνητικές εμπειρίες με τον Μοντερνισμό. Στις γραμμές της Ορθοδοξίας επικρατεί ο φόβος πως ο μοντερνισμός είναι μια μορφή δυτικού ηγεμονισμού που θέτει σε κίνδυνο τον ορθόδοξο τρόπο ζωής. Ως ένα από τα παραδείγματα για αυτή την αντίληψη ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανέφερε τον Χρήστο Γιανναρά, ο οποίος χαρακτηρίζει την Ορθοδοξία και τη Νεωτερικότητα δυο «αντικρουόμενους» πολιτισμούς και υποστηρίζει πως τα «εισαγόμενα από τη Δύση» στον ορθόδοξο κόσμο οδηγούν «σε ένα είδος πολιτικής σχιζοφρένειας.» Αυτού του είδους οι αντιλήψεις συνιστούν, σύμφωνα με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, διαστρέβλωση. Οι επικριτές της Νεωτερικότητας δεν κατανοούν πως οι αρνητικές πλευρές της δεν αποτελούν την ουσία της.

«Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός θα πρέπει να ξεπεράσει οριστικά την αμυντική του στάση έναντι του Διαφωτισμού» τόνισε ο πατριάρχης στην ομιλία του. «Το πνεύμα του Διαφωτισμού δεν φέρει μέσα του κάποιον κίνδυνο για την ταυτότητα μας. Όπως και η απόλυτη άρνηση έτσι και η απόλυτη αποδοχή του δεν συνιστούν τη σωστή στάση απέναντί του. Το ζητούμενο είναι μια διαφοροποιημένη στάση.» Ως διαστρεβλώσεις του Μοντερνισμού ο πατριάρχης χαρακτήρισε τον ατομικισμό, τον ευδαιμονισμό αλλά και μια τάση «διάλυσης» της αλληλεγγύης.
[...]
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
antanion
Πρύτανης


Εγγραφή: 13 Φεβ 2008
Δημοσιεύσεις: 503

ΔημοσίευσηΔημοσιεύθηκε: Κυρ Ιαν 14, 2018 4:45 pm    Θέμα δημοσίευσης: Απάντηση με Συμπερίληψη

'
http://www.kathimerini.gr/876312/opinion/epikairothta/politikh/ta-oria-istorikhs-epiviwshs-steneyoyn#comment-2918754904
[...] Ο κύριος Γιανναράς είναι θεολόγος. Ούτε τις γνώσεις, ούτε την απαιτούμενη παιδεία διαθέτει για να αναλύει την ιστορία ή την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα (είτε εσωτερική ή εξωτερική). Το πρόβλημα δεν είναι ότι αυτός, σαν τυπικό δείγμα νεοελληνικού επαρχιωτισμού, νομίζει ότι "τα ξέρω όλα" και έχει γνώμη για όλα. Το πρόβλημα είναι η απόλυτη ακρισία της εφημερίδος και των αναγνωστών της, που συνεχίζουν να περιμένουν από έναν που αποδεδειγμένα δεν γνωρίζει το αντικείμενο του και προφανέστατα είναι γεμάτος εμπάθεια, να διαφωτίσει αντικειμενικά την σημερινή πραγματικότητα.
Η ελληνική κοινωνία αδυνατεί να καταλάβει ποιόν να ακούει, πότε και για τι πράγμα. Το ίδιο συμβαίνει με πολλούς άλλους π.χ. τον κ. Μίκη Θεοδωράκη. Είναι απίστευτος μουσικός και όταν επικοινωνεί με μουσικές νότες είναι θεσπέσιος. Όταν επιχειρεί να επικοινωνήσει με λέξεις και να μιλήσει για την τρέχουσα πραγματικότητα, δεν μπορεί ξεφύγει από την πιο ποταπή γελειότητητα. Και όμως η εφημερίδες "¨Δημόσια παρέμβαση Μίκη", "Εξερράγη ο Μίκης", "Οργή Μίκη"
Αγγλιστί: Who Cares? Who cares τι θα πεί ένας μουσικός και ένας θεολόγος για την πολιτική και για την ιστορία? Αλλά όπως είπαμε, δεν φταίνε αυτοί, αλλά αυτοί που τους δίνουν πολλή μεγαλύτερη αξία από ότι αξίζουν. Αυτό λέγεται έλλειψη κριτηρίων ποιότητας και θεμελιώνεται στην μη-λογική συγκρότηση του υποκειμένου.

http://www.kathimerini.gr/831465/opinion/epikairothta/politikh/na-zoyme-na-th-8ymomaste#comment-2263962845
Μετά απο χρόνια ανάγνωσης κειμένων και βιβλίων του κ. Γιανναρά, ομολογώ ότι ουδέποτε θα ασχοληθώ πλέον μαζί του. Τελικά ούτε κατέχει το αντικείμενο του, αλλά σαν χωριατάκη επιμένει να έχει ύφος οτι ¨τα ξέρω όλα". Δείχνει τι απόσταση έχουμε απο την υπόλοιπη Δύση. Αυτή η απόσταση δεν έχει καμμία σχέση με υποτιθέμενους "Ελληνικούς τρόπους" αλλά απλά οτι είμαστε κληρονόμοι μιας Οθωμανικής "κουλτούρας".(είτε αρέσει είτε όχι). Είχα ακούσει ίσως πρίν 2 χρόνια, να λέει ο κ. Γιανναράς σε εκπομπή ότι αυτός που του έμαθε να ερευνεί είναι ο Wittgenstein. Και μάλιστα συνέχισε ότι ο Wittgenstein δεν έκανε ποτέ ψυχολογικές υποχωρήσεις στην έρευνα του, υπαινίσσοντας ότι και για τον ίδιο, το ίδιο ισχύει. Τι γέλωτας Θέε μου! Ο κάθε αναγνώστης μπορεί πλέον να καταλάβει oτι ο κ. Γιανναράς, σαν γνήσια μετριότητα, δεν είχε ούτε τα πνευματικά χαρίσματα ούτε το πνευματικά ακέραιο χαρακτήρα για να ανταποκριθεί και να καταλάβει κάτι απο Wittgenstein. Τι να καταλάβει ένας γνήσιος φορέας της Ελλαδικής πρωτόγονης σαχλαμάρας. Το μόνο που του απομένει είναι να ντύνει τον βαλκάνιο Οθωμανικό πρωτογονισμό του, με ένδυση "Ελληνικού τρόπου". Ο κ. Γιανναράς, με τις φαντασιώσεις και τα τον συμπλεγματικό του χαρακτήρα συνοψίζει την Ελλάδα με μία μονο λέξη: "LOSER".

http://www.kathimerini.gr/916525/opinion/epikairothta/politikh/bavel-se-teliko-stadio#comment-3399007163
Μα χωρίς να υπάρχει θωράκιση ατομικών δικαιωμάτων και ιδιαίτερα αυτού που ονομάζεται ιδιοκτησία του εαυτού μας και βέβαια ότι αυτός παράγει, δεν είναι πρακτικά δυνατόν να υπάρξει δυναμική των σχέσεων κοινωνίας που να μπορεί να νοηθεί σαν πραγματική ελευθερία καθ’ οιονδήποτε τρόπο. [...]
http://www.kathimerini.gr/916525/opinion/epikairothta/politikh/bavel-se-teliko-stadio#comment-3399804914
Μια θορυβώδης ανοησία, για την ακρίβεια! Περιγράφει "σχέσεις" αλλά δεν αναφέρεται σε κάποιον αριθμό. Δηλαδή, πότε σταματά κάποια προσωπική σχέση και γίνεται αφαίρεση; Με τα 5, 50 ή 300 άτομα; Και, φυσικά, παραβλέπει το γεγονός ότι είναι αδύνατο να σχετιστούμε (καθένας ή όλοι με άλλους) αν προηγουμένως δεν υπάρχει μια ταυτότητα. Πρώτα έρχεται ο εαυτός, έπειτα η κοινωνία...

http://www.kathimerini.gr/839533/opinion/epikairothta/politikh/oi-dyo-oyeis-ths-atomokratias#comment-2378809773
Κύριε Γιανναρά: Συνεχίζοντας το προηγούμενο σχόλιο μου, θα ήθελα να σχολιάσω τη διάκριση που κάνετε ανάμεσα στον ατομοκεντρισμό και τον κοινωνιοκεντρισμό. Αν δεν κάνω λάθος, αποδίδετε τον ατομοκεντρισμό του ανθρώπου στα ορμέμφυτά του και ταυτίζετε τα ορμέμφυτά του με την έννοια του "κακού". Ηθικά "καλό" είναι για σας η άρνηση του "κακού", δηλαδή η άρνηση των ορμέμφυτων. Και ο άνθρωπος, που έχει την ελευθερία να επιλέξει ανάμεσα στο "καλό" και στο "κακό", επιλέγει συνήθως, κατά την άποψη σας, το "κακό", τα ορμέμφυτά του, τα ατομοκεντρικά του συμφέροντα, που οδηγούν "νομοτελειακά" σε απάνθρωπες συμπεριφορές.
Θα ήταν ωφέλιμο, νομίζω, να προβούμε σε μια ανάλυση και διαφοροποίηση των όρων αυτών. Επιτρέψτε με να υποδείξω ότι ούτε τα ορμέμφυτα ούτε ο ατομοκεντρισμός είναι αναγκαίως κακά. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και αλτρουιστικά ορμέμφυτα. Και επίσης ότι υπάρχουν εγωιστικά, ατομοκεντρικά ορμέμφυτα που έχουν προάγει απείρως περισσότερο το "κοινό καλό" παρά τα συμφέροντα του φορέα τους. Επιστήμονες, εφευρέτες, καλλιτέχνες, συγγραφείς κινούνται περισσότερο από την ατομοκεντρική τους δίψα για αναγνώριση, επιτυχία, φήμη παρά από τη θέληση τους να βοηθήσουν την ανθρωπότητα, αν και στο τέλος τα οφέλη της ανθρωπότητας ξεπερνούν κατά πολύ τα ατομοκεντρικά συμφέροντα τους. Δεν έχουμε παρά να αναλογιστούμε τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που έχει βοηθήσει η ανακάλυψη της πενικιλίνης, προϊόν δίψας για επιστημονική επιτυχία και αναγνώριση, για να κατανοήσουμε τα δυνατά οφέλη του ατομοκεντρισμού. Θα παρακινδύνευα την υπόδειξη, ότι ο ατομοκεντρισμός ορισμένων ατόμων έχει περισσότερο ωφελήσει παρά ζημιώσει την ανθρωπότητα, χωρίς να κλείνω τα μάτια μου στον πόνο και τη συμφορά που τα άτομα αυτά είναι ικανά να προκαλέσουν στις προσωπικές τους σχέσεις με τους άλλους.
Στους αντίποδες του ατομοκεντρισμού βρίσκεται το κοινωνιοκεντρικό άτομο, το άτομο που τοποθετεί το "κοινό καλά" πάνω από τα ατομικά του συμφέροντα. Φαινομενικά, είναι το άτομο της ιδεώδους κοινωνίας. Αν σκεφτούμε, ωστόσο, ότι όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του εικοστού αιώνα (φασισμός, σταλινισμός) ήταν κοινωνιοκεντρικές κοινωνίες, πρέπει να γίνουμε πιο προσεκτικοί για τον κίνδυνο που παραμονεύει την κοινωνιοκεντρικη κοινωνία να μεταμορφωθεί σε αδηφάγο θηρίο έτοιμο να καταβροχθίσει το άτομο. Στην ιδεώδη κοινωνία υπάρχει ισορροπία ατομοκεντρισμού και κοινωνιοκεντρισμού με οδηγό τα αυτονόητα και αυταπόδεικτα ηθικά αξιώματα που ονομάζουμε "ηθικές αξίες".

http://www.kathimerini.gr/839533/opinion/epikairothta/politikh/oi-dyo-oyeis-ths-atomokratias#comment-2374305364
[...] Είναι όντως γεγονός, ότι οι Δυτικές δημοκρατίες, παράλληλα με το Κρατικό Σύνταγμα και τους Ποινικούς Κώδικες, διασφαλίζουν και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα – επειδή γνωρίζουν ότι μια ζωντανή, εξελισσόμενη κοινωνία, στηρίζεται πάνω σε ζωντανούς, εξελισσόμενους πολίτες. Για τον κύριο Γιανναρά, όμως, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι… ατομοκεντρισμός. Τοποθετημένος στα σύννεφα – μεταξύ των προφητών – ο αρθρογράφος δίνει προτεραιότητα στο «κοινωνικό γεγονός», δηλαδή «…το άθλημα της αυθυπέρβασης του εγώ για τη χαρά και ποιότητα των σχέσεων κοινωνίας…». Αντί να συγχαρούμε τον άνθρωπο – και να τον… αγκαλιάσουμε – για τη μεγάλη πρόοδο που έκαμε, από τη ζούγκλα μέχρι τον πολιτισμό, τον ψέγουμε επειδή δεν συμπεριφέρεται σαν… άγγελος.
http://www.kathimerini.gr/899042/opinion/epikairothta/politikh/aytoa3iologhsh-kata-mpost#comment-3187986337
Νομίζω θεληματικά αμαυρώνετε την έννοια της ατομοκεντρικοτητας η οποία στην καθαρή μορφή της έχει αποδεχθεί ότι υπηρετεί το κοινό σύνολο πολύ καλύτερα από την επιβολή , αν έχει γίνει ποτέ στην Ιστορία, ενός ουτοπικού αλτρουισμού. Ο χασάπης μου δεν μου κόβει καλύτερο κιμά από συμπάθεια και αγάπη για μένα. Το "ατομοκεντρικό" του οικονομικό συμφέρον εξυπηρετεί έτσι, που αυξάνει από την ικανοποίηση του πελάτη. Ταχει πει παλιά και ο Ανταμ Σμιθ αυτά. [...]

http://www.kathimerini.gr/913361/opinion/epikairothta/politikh/parapleyra-strathghmata-epanastatika#comment-3354455476
Φυσικά και δεν έχουμε λόγο να ντρεπόμαστε για τις βυζαντινές μας νεοελληνικές καταβολές, τουναντίον. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι θα καταπιούμε αμάσητη τη φαντασιοπληξία ενός "κοινωνιοκεντρικού Βυζαντίου ριζικά ασυμβίβαστου με τον βαρβαρικό ατομοκεντρισμό της Δύσης". Είναι τόσο αφελές και υπεραπλουστευτικό, κυριολεκτικά ανυπόστατο αυτο το μόνιμο εμμονικό δίπολο στο μυαλό του επιφυλλιδογράφου, που οδηγεί σε εξίσου τερατώδη πολιτικά συμπαρομαρτούντα, όπως
(1) η συκοφάντηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (σώνει και καλά επειδή είναι μετα-βυζαντινό επίτευγμα) και η μακροχρόνια δημιουργία μιας κάκιστης κουλτούρας λοιδορίας των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων από τους επιγόνους του νεο-Ορθοδόξους,
(2) η ταύτιση των δημοκρατικών ελευθεριών με την ... ατομοκρατία και
(3) η απόρριψη της δυτικού τύπου Δημοκρατίας ως "συμβατικής", λες και οι αποφάσεις κάθε δημοκρατικής σύναξης ελευθέρων πολιτών, από την Αρχαία Αθήνα μέχρι σήμερα, λαμβάνονται "άνωθεν", ως μεταφυσικά υπαγορευμένες.
Δυστυχώς, όπου ο κ. Γιανναράς γράφει για "κοινωνιοκεντρικό" παράδειγμα, δεν εννοεί στην πραγματικότητα την κοινωνική αλληλεγγύη, αλλά την υποταγή του πολίτη, μέχρις αφανισμού της προσωπικής κρίσης του, στις μεταφυσικές και λοιπές προκείμενες μιας ασφυκτικής κοινότητας.
Κάποτε, ο ΧΓ μας προσέφερε έναν χριστιανισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, πράγμα λίαν ευπρόσδεκτο. Θα ήταν ευχής έργον αν παρέμενε στα θεολογικά του θέματα, αντί να επιχειρεί αναγωγές στην πολιτική, που εκβάλλουν σε ένα όραμα κοινωνίας άνευ ανθρωπίνου προσώπου, στον θάνατο του πολιτικού.

https://disqus.com/home/discussion/kathimerini/424e77beeac34bf5b79b5321ca24de8d/#comment-3383467791
Αναφέρω δύο "κοινωνιοκεντρικά" παραδείγματα:
α) "Nationalsozialistische Volksgemeinschaft" :"Εθνικοσοσιαλιστική κοινωνία του Λαού" και β) "Sozialistische Menschengemeinschaft" (¨Σοσιαλιστική Κοινωνία των Ανθρώπων").
Κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα:
α) Απόρριψη του ατόμου και των ατομικών ελευθεριών και βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και β) TOTALITARISMUS (ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ). Η φιλοσοφική γενική βάση είναι το ΑΠΟΛΥΤΟ και το ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟ του Πλάτωνα, γνωστού αντίπαλου της Δημοκρατίας και των ελευθεριών. Ο Πλάτων ήταν ο μόνος αρχαίος Έλληνας Φιλόσοφος, τον οποίο έχουν παραδεχθεί οι Γερμανοί Εθνικοσοσιαλιστές. Ο κ. Γιανναράς είναι πλατωνικός. Η συμπάθεια για αυταρχικούς πολιτικούς (Πούτιν, Ερντογκάν κλπ.) δεν είναι λοιπόν τυχαία.
Στην Ορθοδοξία σημειώνεται η "Κοινωνία" του "ΠΟΙΜΝΙΟΥ", το οποίο αποτελείται από πιστούς υπό την καθοδήγηση κάποιου ποιμεν-ΑΡΧΗ.
Το κοπάδι αποκλείει per definitionem την ύπαρξη του ΑΤΟΜΟΥ (αυτοπεποίθηση, ελευθερία της βούλησης, ατομικές ελευθερίες, ατομικά βασικά ανθρώπινα δικαιώματα).

http://www.kathimerini.gr/891776/opinion/epikairothta/politikh/paren8etikh-apoto3inwsh#comment-3102768912
Εἰσαεί οί ψευδοεθνικοπερήφανοι καὶ δημοκόποι νοσταλγοί τῆς Βυζαντινοκρατίας τοῦ ἀφορισμού, '' ή κακιά Δύση '', ἔγινε ή κορωνίς τοῦ συντηρητικού λόγου. Παρατηρεί κάποιος ό τι μὲ τὴν δήθεν τωρινή οἰκονομική κρίση, ξαναγεννήθηκε αὐτὴ ή νοσταλγία ἀπὸ τοὺς δημοδιδάσκαλους καὶ μη, όπου παρουσιάζονται καὶ πάλι ώς θύματα ἀπέναντι στοὺς ζηλόφθονους, ἀχάριστους καὶ κακούς Εὐρωπαίους ποῦ μᾶς ζηλεύουν γιὰ τὸν ήλιο καὶ τὴν ὀρθο-δοξία μας. Ό Ὀδυσσέας Ἀλεπουδέλης δε, ἔχει παραχωρίσει μία συνέντευξη στὸ Βήμα, τὸ 1978, ἐκεί ταυτίζει τὴν Εὐρωπαική Ἔνωση καὶ τὸ ΝΑΤΟ μὲ τὶς γνωστές ἀφοριστικές δικαιολογίες τοῦ ραγιά, ό τι μᾶς ζηλεύουν, όπως καὶ οί γείτονες μᾶς (Τούρκοι) ἢ μᾶς φοβούνται καὶ δὲν ἐννοούν νὰ μᾶς ἀφήσουν νὰ σηκώσουμε κεφάλι, όπως ἀπαξάπαντες οί Δυτικοί. Ἐπίσης 'μίλησε καὶ στὴν ΕΡΤ το 1980 ἄν δὲν ἀπατώμαι, όπου ἐκεί τάχθηκε ύπέρ τῆς ἀπομόνωσης ἀπὸ τὴν Δυτική Εὐρώπη, γιὰ χάρη τῆς '' Έλληνικότητας '' τῆς Ρωμιοσύνης του. Τὸ κακό δε εἶναι ό τι μὲ τὴν βοήθεια τῆς '' Ἀριστεράς '' αὐτοθυματοποιήθηκαν καὶ ταυτόχρονα διαβολοποιήσανε τὸν '' ξένο παράγοντα '', δηλαδή τὴν Δύση.

https://disqus.com/home/discussion/kathimerini/4141cf0af239475885b3cb071773d8e6/#comment-3523595188
Εχθροί του Δυτικού Κύκλου Πολιτισμού ("Επιχειρήματα")
1. Ο Πολιτισμός της Δύσης δεν είναι μονόπλευρα «μηχανιστικός» (ή «τεχνολογικός») , όπως ισχυρίζονται οι πολυποίκιλοι εχθροί του, αλλά έχει πολλές εκφάνσεις και πολλούς πυλώνες: ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ, Δημοκρατία / Παρλαμεντασριμός, Ατομο (Ατομοκεντρισμός), Πολίτης, βασικές ατομικές ελευθερίες, βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, διαχωρισμός των εξουσιών, κράτος του δικαίου, υψηλό βιοτικό επίπεδο, υπερεξελιγμένη παιδεία (σχολεία, πανεπιστήμια, κέντρα ερευνών) δημιουργικότητα, υψηλές τεχνολογίες, επιστημονικές επιτεύξεις ανωτάτου επιπέδου, πλουσιότατη λογοτεχνία, καλές τέχνες, αρχιτεκτονική, απαράμιλλη μουσική κλπ.
2. Οι εχθροί του Πολιτισμού της Δύσης τον αντιμάχονται με «επιχειρήματα» στην ουσία κοινά: μονόπλευρα ορθολογιστικός, παραμελεί την πίστη και τον άνθρωπο, αθεϊστικός, υλιστικός, χρησιμοθηρικός, κρύος, απάνθρωπος, ρίζα όλων των κακών, «μηχανιστικός», «τεχνολογικός», οι άνθρωποι έχουν μετατραπεί σε μηχανές, οι επιστημονικές γνώσεις της Δύσης είναι κατώτερες από την «γνώση της καρδιάς», ειδωλολατρικός και παρόμοια ανόητα.
3.Τα «επιχειρήματα» των εχθρών του Πολιτισμού της Δύσης είναι πρωτίστως θρησκευτικά, θεολογικά, υπερεθνικιστικά, εν μέρει ρατσιστικά και γενικά παραλογιστικά και εκφράζουν στο βάθος τους συμπλέγματα πολιτισμικής και επιστημονικής κατωτερότητας καθώς και πρωτόγονα αισθήματα φθόνου και φόβου.
4. Ειδικά όλες οι απόψεις των Ρώσων αντιδυτικών σημειώνονται και στην Ελλάδα σε ορθόδοξους κληρικούς και θεολόγους καθώς και σε υπερεθνικιστές (Ελληναράδες).

http://www.kathimerini.gr/873398/opinion/epikairothta/politikh/h-diafora-ths-proslhyhs-apo-th-mimhsh#comment-2882475934
Προσθήκη : Τα αδέρφια και φιλόσοφοι Πγιοτρ και Ιβάν Κιρεγιέβσκι έχουν θέσει ήδη τον 19ο αι. τις ψευτοθεωρητικές βάσεις για την απόρριψη και την εχθρότητα των ρώσων ορθόδοξων ιεραρχών και θεολόγων έναντι του ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ Διαφωτισμού. Σ αυτούς στηρίζονται όλοι οι μετέπειτα ρώσοι θεολόγοι και κληρικοί. Ακριβώς τώρα οργιάζουν παρόμοιες απόψεις στην Ρωσία υπό Πούτιν.
Εχει ήδη επισημανθεί η ομοιότητα των βασικών απόψεών τους με μωαμεθανούς Ιδεολόγους και Ιάπωνες υπερεθνικιστές
. Βλέπε το εξής άκρως διαφωτιστικό βιβλίο : Ian Buruma, Occidentalism . The West in the Eyes of its Enemies, ISBN 3-446-20614-0, New York, 2004.
Εν ολίγοις, οι θέσεις του Μαλεβίτση , του κ. Χ. Γιανναρά και άλλων αντιπάλων ή και εχθρών του ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ πρωτίστως στις πολιτισμικά καθυστερημένες χώρες με ορθόδοξη παράδοση δεν είναι και τόσο πρωτότυπες.

http://www.kathimerini.gr/913361/opinion/epikairothta/politikh/parapleyra-strathghmata-epanastatika#comment-3354767045
"Tότε γιατί παλεύουμε να εκδυτικιστούμε και δεν το πετυχαίνουμε, δυο αιώνες τώρα"
Μα διότι οι Δυτικοί για να γίνουν "Δυτικοί" έκαναν περίπου 600 χρόνια. Προφανώς δεν θα μας κάνει και εμάς 600 (αυτοί που ακολουθούν δεύτεροι σε μια διαδρομή σχεδόν πάντα το κάνουν σε λιγότερο χρόνο απο τόν πρώτο) όμως 200 χρόνια δέν είναι τόσο μεγάλος ιστορικός χρόνος. Πολλά έχουν αλλάξει και ιδιαίτερα στις νεότερες γενεές. Το άν πρέπει να εκδυτικιστούμε (σε κάποιο τουλάχιστον σημαντικό βαθμό) είναι μια άλλη ερώτηση
.
[...] Σήμερα και για πολλά χρόνια η χώρα έχει δεθεί (ορθότατα) στο Δυτικό άρμα. Κατά συνέπεια εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε στην νοοτροπία και θεσμούς της Δύσης. "Ιδιαιτερότητες" μπορούν να γίνουν ανεκτές μέχρι ενός σημείου το σημείο δηλαδή που η ιδιαιτερότητα υπονομεύει τα θεμελιώδη της Δύσης (π.χ. ατομική ευθύνη). Προφανώς θα υπάρχουν (και πρέπει να υπάρχουν διαφορές) όπως το διαφορετικό ήθος της Ορθόδοξης Θεολογίας, η διαφορετική νοοτροπία που επιβάλει σε έναν βαθμό το κλίμα και το φυσικό κάλλος της Ελλάδος και η γλώσσα (για όσο καιρό αυτή θα μπορέσει να υπάρχει).
Είτε αρέσει είτε δέν αρέσει, η Ελληνική γλώσσα (εκτός κατακλυσμιαίου απρόοπτου) μαζί με άλλες γλώσσες θα έχει πάψει να είναι ¨ζωντανή γλώσσα". Ελάχιστοι ενδιαφέρονται να τα μάθουν και το επιχείρημα ότι θα διαβάζουν τους αρχαίους σε προτότυπο είναι αστείο. Δέν αρκούν γιαν να κάνουν τα Ελληνικά παγκόσμια γλώσσα. Για αυτό χρειάζεσαι εμπόριο, τεχνολογίκα επιτεύγματα και σύχγρονη κουλτούρα (όχι αρχαία) που να μπορεί μέσω τηλεόρασης ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης να σαγηνεύσει δισεκατομμύρια ανθρώπους και να εκπληρώνει τις δικές τους ανάγκες (όχι τις ανάγκες όπως τις είχε ιεραρχήσει ο Πλάτωνας). Κατά συνέπεια αντί πισωγυρίσματα πρός το Οθωμανικό μας παρελθόν, προτιμότερο είναι η συνέχιση του εκδυτικισμού (τουλάχιστον όσων αφορά το πολίτευμα και τους νόμους). Έχουμε διανύσει 200 χρόνια για να γυρίσουμε τώρα πίσω.
"Είμαστε ο πολιτισμικός αντίλογος της μετα-ρωμαϊκής Δύσης, η ακούσια συνέχεια του μισητού για αιώνες στη Δύση «Bυζάντιου», δηλαδή: το κοινωνιοκεντρικό «παράδειγμα», το ριζικά ασυμβίβαστο με τον βαρβαρικό ατομοκεντρισμό;"
Δεν ήταν το Βυζάντιο πιο κοινωνιοκεντρικό από τους Κινέζους, ιαπωνέζους, τους αρχαλιους Αιγυπτίους, Άραβες ή τους βάρβαρους της Δύσης (επιχειρήματα τύπου άλλο η συλλογικότητα άλλο η κοινωνία παραπέμπει ξανά σε φαντασιώσεις, οι οποίες πουθενά δεν μπορούν να θεμελιωθούν).Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί ξεκίνησαν με την ομάδα οι οποία εξελίχτηκε σε πιο οργανωμένες κοινωνίες. Προφανώς σε κανέναν από αυτούς τους πολιτισμούς δεν υπήρχε το άτομο. Το άτομο αναπτύχθηκε στην Δύση μετά από αιώνες και είναι ειδοποιός διαφορά μεταξύ του Δυτικού τρόπου και ΟΛΩΝ των άλλων πολιτισμών. Απλά δεν μπορούμε να συγχωρέσουμε στην Δύση ότι απέσπασε την αρχαία Ελληνική γραμματεία από εμάς και έπαψε να είναι "δική μας" και ότι σε ελάχιστο χρόνο με την βοήθεια των κειμένων αυτών εκτοξευθήκαν, πράγμα που εμείς δεν μπορέσαμε να κάνουμε παρότι τα είχαμε συνεχώς στην κατοχή μας. Κατά συνέπεια ποιος είναι ο "πολιτισμικός αντίλογος" που θα προτείνουμε. Τι θα διδάξουμε;
"τη μικρή, αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα";
Στους Ελβετούς, στους Σκανδιναβούς ή στους Αμερικανούς θα τα διδάξουμε που στις χώρες τους λειτουργούν αυτές οι κοινότητες; Στις ΗΠΑ, η τοπική κοινότητα αποφάσιζε για το ύψος του property tax, για το εάν θέλουμε να επεκταθεί η δημοτική βιβλιοθήκη εάν οι προϋπολογισμοί της Πολιτείας πρέπει να είναι ισολογισμένοι για το εάν πρέπει να μαζεύουν τα περιττώματα των ζώων τους οι ιδιοκτήτες από τα πεζοδρόμια. Αυτά υπάρχουν σε πολλές χώρες και δεν μπορεί να θεωρηθεί "Ελληνικότητα." [...]

http://www.kathimerini.gr/913361/opinion/epikairothta/politikh/parapleyra-strathghmata-epanastatika#comment-3354676642
Πείτε μας, επιτέλους, ποιες είναι αυτές οι "δικές μας", ιδιαίτερες ανάγκες που διαφέρουν τόσο ριζικά από τις ανάγκες ΟΛΩΝ των άλλων λαών; Όλοι οι λαοί έχουν ανάγκη από ένα κράτος που να εξασφαλίζει ελευθερία, ευημερία, και προπαντός ισονομία και τουλάχιστον οι ευρωπαϊκοί λαοί τα έχουν καταφέρει όλα.
Σας παρακαλώ και πάλι, πείτε μας τι διαφορετικό ή επιπλέον, από τα ανωτέρω, "πρέπει" να θέλουμε και με ποιόν ακριβώς τρόπο θα το πετυχαίναμε αν δεν "πιθηκίζαμε" θεσμούς που γεννήθηκαν....κλπ, κλπ ; Έχετε προκληθεί άπειρες φορές από πολλούς σχολιαστές να δώσετε απάντηση στο ερώτημα και δεν το έχετε κάνει, ούτε θα το κάνετε ποτέ.

http://www.kathimerini.gr/931640/opinion/epikairothta/politikh/ellhnikh-arxiepiskoph-amerikhs#comment-3580266834
Εντελώς μονόπλευρα τα βλέπετε. Οι Έλληνες όπου και να μετανάστευσαν πήραν πάρα πολλά απο το τόπο που κατοικούσαν. Είπατε για Τεργέστη. Έχετε πάει στον Αγ. Νικόλαο της Τεργέστης; Είναι ότι εσείς θα είχατε απορρίψει. Εντελώς, μα εντελώς δυτικού τύπου ζωγραφική. Πιο ίχνος εκκλησιαστικής παράδοσης διασώζει (με τα δικά σας κριτήρια) ο Αγ. Νικόλαος; Το ίδιο και ο Αγ. Γεώργιος στην Βιέννη. Εξωτερικά τα περισσότερα κτίρια (αλλά και τις περισσότερες φορές εσωτερικά) των Ελληνικών κοινοτήτων της Ευρώπης είναι εντελώς Δυτικά. Δεν έχουν τίποτα το "Ρωμαίικο".
Το αν ένιωθαν άρχοντες στην Ευρώπη, πολύ μα πάρα πολύ το αμφιβάλλω. Άρχοντες μπορεί να ένιωθαν στην Αίγυπτο, στη Πόλη, στην Σμύρνη όπου η πολιτισμική σύγκριση με τους τοπικούς λαούς (Τούρκους, Αιγύπτιους) να ήταν συντριπτικά υπέρ των Ελλήνων. Αλλά και σήμερα με την έσχατη μας παρακμή εάν ταξιδέψει κανείς στην Πόλη, στην Σμύρνη, στο Καίρο στην Αλεξάνδρεια, στο Αμάν, (πριν από τον πόλεμο) στην Δαμασκό, και πάλι θα είχε την αίσθηση απόλυτης πολιτισμικής υπεροχής. Τέτοια αίσθηση πολιτισμικής υπεροχής έναντι σε Γάλλους, Ισπανούς, Ιταλούς, Αυστριακούς ούτε είχαμε τον 17ο, 18ο 19ο αιώνα και ούτε έχουμε σήμερα. Ακόμα δε και στην Κωνσταντινούπολη οι πιο λαμπροί ναοί της ομογένειας που χτίστηκαν τον 19ο αιώνα είναι εντελώς δυτικού τύπου (Αγ. Κωνσταντινου και Ελένης, Σταυροδρομίου, Αγια Τριάδα Σταυριοδρομίου, Παναγία Ελπίδα, Κοντοσκάλι, Αγία Τριάδα, Χαλκηδόνας κλπ κλπ....
Στην Αμερική τα πράγματα είναι περίπου το ίδιο. Η χώρα είναι κυρίως Προτεσταντική με πιο απλές γραμμές στην αρχιτεκτονική. Η χώρα σίγουρα έχει και τεράστιους ναούς (κυρίως Καθολικών) όπως ο Αγ. Ιωάννης της Νέας Υόρκης ένας από τους μεγαλύτερους γοτθικούς ναούς του κόσμου. Όμως οι περισσότερες εκκλησίες είναι πιο απλές. Λογικό να επηρεάζονται Έλληνες από αυτή την αισθητική. Είναι η χώρα που ζουν. Ουδεμία όρεξη δεν έχουν να είναι Ελληνικό πολιτισμικό γκέτο. Αλλά δεν είναι μόνο οι Έλληνες. Και οι Ιταλοί, και οι Ιρλανδοί και οι Εβραίοι όλοι έχουν ρίξει πάρα μα πάρα πολύ νερό στο πολιτισμικό τους κρασί (αναπόφευκτο) σε σχέση με τη είχαν συνηθίσει οι πρόγονοι τους από την Ευρώπη.
Όσο για τα κωμικά που λέτε ότι ο πολιτισμός των Ελλήνων (η αυτό που φαντασιωνόμαστε ώς πολιτισμός των Ελλήνων) σε σχέση με Οικονομία και κοινωνικούς Θεσμούς, Πολιτική, δεν ενδιαφέρουν κανέναν ούτε στην Αμερική ούτε στην Ευρώπη. Τί θα πεις στο Αμερικανόπουλο δηλαδή; Μην ακούς ούτε Benjamin Franklin, ούτε Madison ούτε Monroe ούτε Hamilton που έχουν συγκροτήσει την δεύτερη (ανάλογα πως τις μετράει κανείς) πιο παλιά δημοκρατία του κόσμου αλλά ακούστε τον "κοινοτισμό" (ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό) των Ελλήνων! Αφήστε το rugged individualism και την έννοια του individual liberty που ήταν το πνεύμα που έκανε την Αμερική μεγάλη, αλλά μυηθείτε στις Ελληνικές κοινότητές της Τουρκοκρατίας για να σπουδάσετε τη σημαίνει... ελευθερία! Τι γέλωτας!
Επιστροφή στην κορυφή
Επισκόπηση του προφίλ των χρηστών Αποστολή προσωπικού μηνύματος
Επισκόπηση όλων των Δημοσιεύσεων που έγιναν πριν από:   
Δημοσίευση νέας  Θ.Ενότητας   Απάντηση στη Θ.Ενότητα    www.filosofia.gr Αρχική σελίδα -> Κουβεντούλα Όλες οι Ώρες είναι GMT + 2 Ώρες
Μετάβαση στη σελίδα Προηγούμενο  1, 2, 3, 4, 5, 6
Σελίδα 6 από 6

 
Μετάβαση στη:  
Δεν μπορείτε να δημοσιεύσετε νέο Θέμα σ' αυτή τη Δ.Συζήτηση
Δεν μπορείτε να απαντήσετε στα Θέματα αυτής της Δ.Συζήτησης
Δεν μπορείτε να επεξεργασθείτε τις δημοσιεύσεις σας σ' αυτή τη Δ.Συζήτηση
Δεν μπορείτε να διαγράψετε τις δημοσιεύσεις σας σ' αυτή τη Δ.Συζήτηση
Δεν έχετε δικαίωμα ψήφου στα δημοψηφίσματα αυτής της Δ.Συζήτησης





Μηχανισμός forum: PHPBB

© filosofia.gr - Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του.

Υλοποίηση, Φιλοξενία: Hyper Center